تجلی عالم مثال درتزئینات معماری عصر صفوی، نمونه موردی: مسجد امام اصفهان

Abstract

فضای حاکم بر معماری و شهرسازی صفویه فضایی شیعی- ایرانی است و اندیشمندان این دوره به وجود مستقل صورتهای عقلی و مثل افلاطونی معتقدند. گرایش به اشراق نوری، رویاهای مثالی، تجرد خیال و عالم ارواح و فرشتگان در تفکر اشراقی عصر صفوی، مبانی نظری حکمت هنر اسلامی- شیعی را متحقق کرده بود. عالم مثال، قرابت نزدیکی با عالم برزخ از دیدگاه مذهب شیعه دارد؛ لذا در اندیشه فلاسفه ای مانند ملاصدرا در عصر صفوی به عنوان عصر حاکمیت تشیع به بارنشسته است. از آن جایی که معماری همواره زبان گویای ارز شهای زمان خویش است. این نوشتار نیز در پی چگونگی و امکان تجلی آن به خصوص عالم مثال در معماری صفویه به بررسی این امر در تزئینات معماری صفویه م یپردازد. تحقیق حاضر به روش تحلیلی- توصیفی، به بررسی موضوع در مسجد امام اصفهان جهت سنجش میزان انطباق آن با عالم مثال در اعتقادات شیعی پرداخته است. منابع گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسناد دست دوم، می باشد. جستجوی عالم مثال در فلسفه صدرایی که با مثال شیعی منطبق است نشا ندهنده آن است که برزخ، میان عالم عقل و جسم است.به جوهر عقلانی صورت میدهد و از جوهر جسمانی ماده می گیرد. عالم کشف و شهود است. این عالم در مراتب وجود هم در قوس صعود و هم در قوس نزول وجود دارد. پس از تعمیم چگونگی اعتقاد به عالم مثال و تجلی آن در آثار تزئینی معماری نتیجه تحقیق نشان از آن دارد که تزئینات مسجد امام اصفهان طبق باور شیعه به عالم مثال در آن دوره شکل گرفته است؛ در واقع ساخت بهشت زمینی حکمت جمعی نظری حاکم بر عصر بوده است چرا که حکمت و فلسفه و طریقت و شریعت در این دوره به اتحاد رسیده است. چنانکه این امر در نقوش گیاهی، اعداد و رنگ های به کار رفته مشاهده می شود.