کارکرد «خاصّه» در منطق دوبخشی: نقدی بر فهم طوسی از متن ابن سینا

Abstract

<em>ابن‌سینا در اشارات «بهترین خاصه» را آن می‏داند که در برگیرنده همه‌ افراد موضوع باشد، نفسی باشد، نه نسبی، و لازم باشد، نه مفارق؛ وی سودبخش‌ترین خاصه را برای</em><em> </em><em> تعریف آن می‏داندکه افزون بر سه مورد مذکور تعلّقش به موضوع، بدیهی باشد. از نظر خواجه طوسی خاصه را با دو نگاه می‌توان دید: یکی به‌خودی‌خود، دیگر از آن روی که در تعریف جای می‌گیرد. بهترین خاصه با نگاه نخست، دارای سه ویژگیِ نخست، و با نگاه دوم، دارای هر چهار ویژگی است. به نظر می‌رسد طوسی، سخن بوعلی را </em><em>متناسب با جدل تفسیر کرده، در حالی‌که در ساختار منطق</em><em> </em><em> دوبخشی و با روش تحلیل سیستمی، تفسیر بهتری می‌توان پیش نهاد: خاصّه، یکی از کلی‌های پنج‌گانه است که جملگی کارکرد زمینه‌سازی دارند و چنین اموری در منطق دوبخشی یا زمینه‌ساز تعریف‌اند یا زمینه‌ساز استدلال؛ بنابراین خاصّه در منطق دوبخشی در صورتی که زمینه‏ساز تعریف است، باید چهار ویژگیِ یادشده، و در صورتی که زمینه‏ساز استدلال است، باید سه ویژگیِ یادشده را داشته باشد. بدین‌سان، یکی از پیامدهای منطق‌نگاری دوبخشی و یکی از جنبه‌های استقلال منطق سینوی از منطق ‌مشائی تبیین می‌شود. </em>