تحلیل فقهی و حقوقی عامل اضطرار در رفع احکام و مسئولیت‌ها با رویکردی بر نظر امام خمینی(ره)

Abstract

امام خمینی(ره) به‌عنوان یکی از فقهای نواندیش شیعه، توجّه وافری به عناوین ثانوی و نقش آنها در استنباط احکام شرعی و مسائل روز جامعه داشته­اند. از جمله عناوین مهم در فقه و حقوق اسلامی که از انسان رفع مسئولیت می‌کند عنوان اضطرار است؛ آنجاکه رفع احکام اضطرار از منظر فقهی، حقوقی و قواعد حاکم بر آن تأثیر زیادی دارد و از طرفی، در رفع احکام وضعی برخلاف احکام تکلیفی بر اساس اضطرار اختلاف وجود دارد. پژوهش حاضر با روش تحلیلی، به این نتیجه رسیده که آنچه از دیدگاه امام خمینی(ره) برداشت می‌شود همان است که از بررسی ادلّه به‌خصوص از آیات و روایات استفاده می‌شود و این قول به صواب نزدیک‌تر است که اضطرار، رافع احکام تکلیفی و وضعی بوده و با توجه به اثبات اضطرار در عِداد علل موجهۀ جرم، این عامل رافع مسئولیت کیفری و مدنی هم هست که در این صورت مسئولیت مضطر در جبران ضرر وارد شده از باب قاعده اتلاف و ضمان ید خواهد بود.