آشکارسازی و ارزیابی تغییرات دوره‌ای رودخانه مرزی سومبار در شمال شرق ایران از شاخص‌های مورفومتری رودخانه و سنجش‌ازدور

Abstract

مرز پدیده­ای ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک می­باشد که وقتی با عوارض طبیعی همراه می‌شوند همواره دستخوش تغییراتی می‌گردند. امروزه برای پرهیز از مناقشات کشورها با دقت مرز را تعیین و علامت‌گذاری می­کنند. بنابر این ضروری است از ابزارها و تکنیک‌های جدید این تغییرات شناسایی و برنامه‌ریزی لازم برای ساماندهی این معضل سیاسی انجام گیرد. رودخانه و حوضه آبخیز سومبار (پرسه سو) یکی از سرشاخه‌های رودخانه اترک است که در اثر سیلاب‌های دوره‌ای تغییرات زیادی داشته و برای ساکنین این منطقه مشکلات زیادی به وجود آورده است. در این تحقیق با استفاده از نقشه‌های توپوگرافی، زمین‌شناسی، مدل رقومی ارتفاعی و تصاویر ماهواره لندست، سال‌های 1987 و 2017 و تصویر سال 2008 ماهواره‌ای آر اس هندوستان و نرم‌افزارهای Auto CAD، ENIV و Arc map، بستر دقیق رودخانه تعیین و پارامترهای مورفومتری بستر رودخانه در دو بازه محاسبه شد. سپس بر اساس بازدید میدانی و همچنین ملاحظات زمین‌شناسی و تغییرات کاربری ارضی، تغییرات بستر رودخانه سومبار مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت. بر اساس محاسبات انجام‌شده مشخص شد، طول رودخانه سومبار در سال 1989، 58/48 کیلومتر بوده که این میزان در سال 2008، به 46/48 کیلومتر و در سال 2017 به 29/47 کیلومتر کاهش‌یافته است، میانگین زاویه مرکزی پیچان‌رودهای رودخانه سومبار 83/40 درجه در سال 1987 که این میزان در سال 2008 به 27/36 درجه و در سال 2017 به 61/30 رسیده است که این مقدار در بازه دوم بیشتر از بازه اول می‌باشد. تعداد پیچان‌رودها در سال 1987، 154 عدد بوده که این میزان در سال 2008، 144 و در سال 2017 به 136 پیچان‌رود کاهش پیداکرده است. بر اساس یافته‌ها، بخش وسیعی از ساحل ایرانی سومبار در حال فرسایش جریانی رودخانه قرار دارد و اقداماتی از قبیل مقاوم‌سازی بستر و ایجاد بسترهای مصنوعی اجتناب‌ناپذیر است. بااین‌وجود پیشنهاد می‌شود این اقدامات با رعایت شرایط هیدرودینامیک رودخانه باشد.