تعامل اجتماعی و هم‎گرایی فرهنگی مردم و روحانی خوانشی بینامتنی از سه فیلم دینی (زیر نور ماه، مارمولک، طلا و مس)

Abstract

طی دهة گذشته، فیلم‌‌های متعددی دربارة رابطة فرد روحانی و مردم در سینمای ایران ساخته شده که «زیر نور ماه، مارمولک و طلا و مس»، از نمونه‌‌های این قبیل فیلم‌‌‌ها به شمار می‎روند. گرچه، این فیلم‌‌‌ها تفاوت‎هایی ‎با یکدیگر دارند، اما به‎ نظر می‎رسد که به گفتمان مشترکی تعلق دارند. این گفتمان در پی مفصل‌بندی جدیدی از دال روحانی در شبکه‌ای از مفاهیم/دال‌ها (مردم، عبادت، اخلاق، راه خدا، خدمت به مردم و مردمداری و غیره) است که همچنان به سیاست می‌‌اندیشد؛ اما مسیر آن ‎را از طریق تودة مردم جستجو می‎کند. بنابراین، به جای رابطة دوگانة روحانی-سیاست‎مدار، به رابطة روحانی-مردم-سیاست‎مدار می‌اندیشد که البته بعد سوم آن عمداً پنهان شده است. از این‌رو، می‌توان گفت که گفتمان حاکم بر فیلم‌‌های یادشده حاکی از نوعی تعامل اجتماعی و هم‎گرایی روحانی با تودة مردم است. در این فیلم‌ها، روحانی تلاش می‌کند که نقش سنتی خود را در جامعة مدنی (مدرنیته) بازسازی کند، ضمن آن‎که هرگز به صورت مستقیم این پرسش را مطرح نمی‌سازد که چرا از جامعة مدنی (سنتی/مذهبی) دور افتاده است؟ به عبارت دیگر، در این دسته از فیلم‌‌‌ها عنصر سیاست (قدرت) مطرح نمی‌شود و سیاست هم‎چنان به صورت یک دال حاضر «غایب» است که هدایت‌گری را بر عهده دارد. در مقالة حاضر، نخست با خوانشی بینامتنی، عناصر گفتمانی «احیاء ارزش‏های دینی در جامعه مدرن» استخراج و نوع مفصل‌بندی آن مطرح می‌گردد. سپس، این ‌مسئله که این گفتمان برای پاسخ‌گویی به چه دشواری‌‌هایی از روحانی در مواجهه با جامعة ایران در دهه اخیر است، مطرح خواهد شد