واکاوی اصطلاح "تنمیق" در نسخه‌شناسی و تصحیح متون کهن بر اساس انجامۀ هفده دستنویس‌ از قرن هشتم و نهم هجری

Abstract

یکی از عناصر مهم در تصحیح متون کهن، شناخت و فهم دقیق پاره‌ای از اصطلاحات نسخه‌شناسی است که می‌تواند مصحح را در سنجش اعتبار دستنویس‌های مورد استفادۀ خود یاری رساند. ما در این نوشتار می‌کوشیم یکی از اصطلاحاتی را که کاتبان در انجامۀ دستنویس‌های فارسی و عربی، برای بیان کیفیت کتابت به کار می‌برده‌اند، واکاوی کنیم. بدین منظور، نخست واژۀ "تنمیق" را از لحاظ تاریخی و کاربردی بررسی کرده‌ایم و در ادامه کارکردهای معنایی آن در متون گوناگون عربی و فارسی تا پایان قرن نهم هجری تبیین شده است. سپس با در نظر گرفتن هفده دستنویس مربوط به قرن‌های هشتم و نهم هجری، کاربرد خاص این اصطلاح در این قرن‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. این پژوهش نشان می‌دهد که کاتبان دست کم در دو مورد خاص، اصطلاح تنمیق را در انجامۀ دستنویس به کار می‌برده‌اند: نخست برای نشان دادن ویژگی‌های زیبایی‌شناسیک و دوم برای اثبات مقابله و تصحیح دستنویس خود با اصل منقول‌عنه و یا دیگر دستنویس‌های موجود از متن. از همین رو، مصححان باید در تصحیح متون به انجامۀ دستنویس‌هایی که اصطلاح تنمیق در آن‌ها آمده، توجه بیشتری نشان دهند، زیرا این دستنویس‌ها از حیث صحت و سلامت، دست کم مورد تایید خود کاتب بوده است.