«یکی کودکی دوختند از حریر» تحلیل شخصیت سام بر پایة نظریة آدلر و نمایش‌درمانی

Abstract

هنردرمانی به‌منزلة روشی برای گشودن ناخودآگاه و بازسازی، بازآفرینی یا فرافکنی مسائل و مصائب درون بعد از دستاوردهای فروید، یونگ، آدلر و ... به صورتی مدون و مشخص درآمد. <br />در <em>شاهنامه</em> سام به سبب داشتن فرزندی عیبناک دچار احساس حقارتی دیرسال می‌شود که تا زادن رستم به درازا می‌کشد. سام، بعد از دیدن عروسکی پارچه‌ای شبیه رستم نوزاد، دگرگون می‌شود. این کار به شکل مراسمی آیینی و باشکوه اجرا می‌شود که با تعاریف و کارکردهای نمایش‌درمانی همگونی دارد. این نوشتار ابتدا در نگاهی تاریخی به تأثیر و تأثر ذهن و روان و ادبیات و هنر می‌پردازد. سپس، به صورت خاص، نقش عروسک در باورها و مراسم آیینی مطرح می‌شود. آن‌گاه علت و چگونگی شکل‌گیری احساس حقارت در سام، بر پایة نظریه آدلر، می‌آید (آدلر بر آن است که منشأ همة رفتارهای انسان احساس حقارت است). سرانجام، رهایی زال از احساس حقارت، زادن رستم و روش درمانی زال (نمایش‌درمانی) در درمان سام، علت و تأثیر ساختن عروسک پارچه‌ای شبیه رستم و انطباق با روش نمایش‌درمانی طرح، بحث، و تحلیل شده است. <br />اجرای نمایشی زادن رستم، بازسازی زادن زال است. بنابراین نمایش‌درمانی باعث می‌شود رؤیای فرزند‌خواهی سام، که با زادن زال عیبناک محقق نشده بود، تحقق یابد و او از احساس حقارت رها شود. از نظر تاریخ نمایش نیز این داستان آغاز نمایش‌درمانی در ایران به شمار می‌آید. در کنار نمایش‌درمانی زال، روایت‌درمانی فردوسی نیز هست؛ زیرا کل ماجرایی که فردوسی روایت می‌کند به نوعی باعث تزکیه و پالایش مخاطب <em>شاهنامه</em> می‌شود و اگرچه رستم محصول پیوند زال و رودابه برای درمان سام است، اما محصول واقعی این پیوند خود <em>شاهنامه</em> است.