تاریخ جهانگشای جوینی و بررسی جنبه‌های تراژیک آن با رهیافت نوع‌شناسی ادبی

Abstract

تراژدی، در میان انواع ادبی، تأثیرگذاری بیش‌تری در ذهن مخاطب دارد و باعث می‌شود مخاطب حوادث را عینی‌تر و زنده‌‌تر احساس کند و دریابد و گاه خود را با قهرمان تراژدی مقایسه کند. در تاریخ ادب فارسی این نوع ادبی کم‌تر مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفته است. در <em>تاریخ جهانگشای جوینی</em> ساختار روایی حوادث و ویژگی شخصیت سلطان‌محمد خوارزمشاه و سرانجامِ کار او به‌گونه‌ای است که بسیاری از نشانه‌های نوع ادبی تراژدی را می‌توان در آن سنجید و بررسی کرد. در پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی کوشش می‌شود ساختار تراژیک داستان‌های <em>تاریخ جهانگشا</em> با تأکید بر جلد اول بررسی و تحلیل شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که جوینی اگرچه تاریخ را گزارش می‌کند و نوشتۀ تاریخی هرچند با تراژدی، که جنبۀ نمایشی و داستانی دارد، از منظر روش و غایت متفاوت است، <em>تاریخ جهانگشا</em> را نمی‌توان صرفاً اثری تاریخی قلمداد کرد. در <em>تاریخ جهانگشا</em> نشانه‌هایی است که با تراژدی مطابقت دارد. این تطابق از حیث ساختار (ازجمله کیفیت نگارش داستان‌ها از لحاظ آغاز و انجام روایت)، تأثیرگذاری تراژیک، ویژگی‌های شخصیتی سلطان‌محمد خوارزمشاه (که بر بنیاد روایت جوینی، کاملاً خصوصیات قهرمان تراژدی را داراست)، و هم‌چنین آرایش کلام و فخامت زبان، در این اثر قابلیت بررسی دارد. با چنین رویکردی <em>تاریخ جهانگشا</em> را، به‌مثابۀ متنی برجسته و اثری تراژیک، می‌توان خواند و تأویل و گزارش کرد.