انسان‌گرایی فردوسی؛ احیای اندیشه ایرانشهری و پایان سکوت فرهنگ ایرانی

Abstract

هویت و شخصیت هر ملتی در پرتو فرهنگ غنی و مترقی آن نهفته است. بنابراین اگر بیگانه­ای بخواهد ملتی را از نظر سیاسی اجتماعی زمین­گیر کند، آسان­ترین راه‌اش هجوم به فرهنگ آن ملت است، زیرا با هجوم فرهنگی، آن ملت استحاله فرهنگی می‌شود و هویت و شخصیت خود را از دست می­دهد. جامعه شناسان فرهنگ را دارای سه جنبه شناختی، مادی(فنی) و سازمانی می­دانند که جنبه شناختی عبارت است از باورداشت­ها، اسطوره­ها، ایدئولوژی­ها، ارزش­ها، رویکردها و دانش. فرهنگ را نیز، آداب و رسوم، عرف­ها، قوانین و نقش­هایی که با پایگاه­های گوناگون یک فرهنگ هم‌بسته­اند تشکیل می­دهند. از همین منظر «شاهنامه» اثری است که در عهد سامانی ایرانیان را به بازسازی افکار ملی و خودشناسی ساسانی هدایت کرد و ایرانیان را به احیای مقام و مرتبه انسان به منظور خودشناسی و استقلال ملی، دعوت نمود. استقلالی که ساسانیان را بر آن داشت تا مناطق تحت سیطره خود را ایرانشهر بخوانند. پژوهش حاضر با بررسی کوتاهی در تاریخ ایران بعد از حمله اعراب به گرایش فردوسی برای تنظیم اثری چون «شاهنامه» در احیای فرهنگ و هویت ایرانی پرداخته است، تا نوع خاصی از انسان‌گرایی(اومانیسم) که در آن انسان کنش‌گر اصلی است و جای اسطوره­ها را می‌گیرد و در جدال با ابرانسان­ها، برای برپایی داد و خیر و نیکی پیروز می­گردد را آشکار سازد.