تطبیق دو منظومۀ غنایی فارسی و کردی (مطالعۀ موردی: خسرو و شیرین نظامی و خسرو و شیرین خانای قبادی)

Abstract

ماجرای عشق خسرو پرویز، پادشاه ساسانی به شیرین، برادرزادۀ بانوی ارمن، در میان داستان­های خمسۀ نظامی، به‌سبب رنگ ملی و برخورداری از زمینه‌­های افسانه­ای و غنایی، زیبایی و اهمیت خاصی دارد و این شهرت از آن جهت است که داستان <em>خسرو و شیرین</em> نظامی حکایت مهرورزی آدمی است و در آن سوز و گداز عاشقانه با کلامی دل‌­انگیز در هم آمیخته و داستانی خلق کرده که مورد توجه همگان قرار گرفته است. شیفتگی به این داستان تا بدانجا پیش می­رود که شاعران و داستان‌­سرایان به تقلید از آن، آثار متعددی خلق می‌کنند، مقلدان نظامی از مقلدان هر شاعر دیگری بیشترند و اکثر سرایندگان منظومه‌های عاشقانه، به‌نحوی از سبک و شیوۀ داستان­‌پردازی او تأثیر پذیرفته‌­اند. ازجملۀ این مقلدان می‌توان سرایندگانی چون امیرخسرو دهلوی، اشرف مراغه‌ای، نورالدین عبدالرحمن جامی و هاتفی خرجردی را نام برد. کرد بودن مادر نظامی، وقوع ماجرا در مناطق کردنشین و وجود روایت­های شفاهیِ این حکایت در مناطق کردنشین نیز، باعث شده است که یکی از شعرای مشهور و توانای کرد، یعنی خانای قبادی از نظامی و <em>خسرو و شیرین</em> او پیروی کند و اثری به همین نام پدید آورد. در این نوشتار، به تطبیق و مقایسۀ اثر خانا با خسرو و شیرین نظامی پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم اشتراکات و اختلاف­های دو اثر را بیان کنیم. نتایج به‌دست آمده نشان می­دهد که با اینکه شاعر کرد، خانا قبادی، در سرودن اثر خویش از سیاق خسرو و شیرین نظامی بهره برده است، مقلد صرف نبوده و محتوا را تغییراتی داده است و می­توان گفت که خانا تقریباً داستان را به سمت و سوی واقع‌­گرایی هدایت کرده و آن را باورپذیرتر نموده است. همچنین خانا علاوه بر تغییر محتوایی، آداب و رسوم و مؤلفه­‌های فرهنگی مربوط به زمان و محل زندگی خود را ـ که هنوز هم در مناطق کردنشین رایج است ـ در دیوان خود گنجانده است.