زنانگی در غزل؛ تأملی در ویژگی‌ها و شاخصه‌های غزل زنانۀ معاصر

Abstract

حضور اندک شاعران زن در تاریخ شعر فارسی و موانع و مشکلات موجود در راه آن­ها برای نقش‌آفرینی در حوزه­های ادبی، باعث شده است که جنبه­های زندگی زنان در ادب فارسی، نمودها و نمونه­های چندانی نداشته باشد. بخش مهمّی از این مسأله را باید زاییدۀ ساختار فکری، فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعۀ ایران دانست که از دیرباز مجال چندانی برای حضور زنان در عرصۀ اجتماع و به تبع آن شعر و شاعری و نیز بیان عواطف و احساسات شخصی آنان نداده است. در روزگار پس از عصر مشروطه و همگام با تحولات رخ داده در دنیای معاصر به تدریج زمینه­ها و بسترهای لازم برای حضور هر چه بیشتر زنان در عرصۀ جامعه و به تبع آن ادبیات فراهم شد؛ به­طوری­که زنان در دهه­های اخیر حضور چشم­گیری در انتشار اشعار خود داشته­اند. در این پژوهش با روش تحلیلی – انتقادی، ضمن ارائۀ چشم­اندازی از شکل­گیری و تکامل غزل زنانه، سعی شده است با بررسی مجموعه­اشعار غزل­سرایان زن معاصر، ویژگی­ها و شاخصه­های اصلی غزل آنان در محورهای زبانی، تصویری، عاطفی، عشق­ورزی و... تحلیل و بررسی شود. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که گرچه برخی از شاعران زن معاصر، هنوز هم آن­چنان که باید و شاید، نتوانسته­اند خود را از سیطرۀ سنت­ها و حاکمیت تفکر مردسالار جدا کنند؛ امّا بسیاری از شاعران نسل جدید در دهه­های اخیر توانسته­اند با گذر از موانع و تابوهای روزگاران گذشته، لایه­های پنهان ذهن و ضمیر خود را به نمایش بگذارند و در زمینه­های زبانی، تصویری، محتوایی و... به هویتی قابل اعتنا دست یابند. آنان حتّی در حوزۀ بیان افکار و عواطف عاشقانه، که خطرخیزترین نقطۀ شعری آنان بوده است، به صراحت و جسارتی قابل توجه رسیده­اند که به­خوبی ساحت­های عشق­ورزی زنانه را به نمایش می­گذارد.