رفتارشناسی شخصیت‌های داستانک‌های عدل و دزد قالپاق نوشتۀ صادق چوبک بر اساس نظریات روانشناسی اجتماعی

Abstract

صادق چوبک (1377-1295 ه.ش.) از داستان‌نویسان نام‌آشنای معاصر است. در داستانهای چوبک می‌توان چهرۀ جامعۀ ایران زمان نویسنده را به وضوح دید. در این مقاله، به روش تحلیل و توصیف متن و با بهره‌گیری از مطالعات بینارشته‌ای (روانشناسی، جامعه‌شناسی و ادبیات) به رفتارشناسی شخصیتها در دو داستانک «عدل» و «دزد قالپاق» از صادق چوبک پرداخته‌ایم. برای این کار، تأثیر حضور دیگران در رفتار فرد را -که یکی از اساسی‌ترین موضوعات روانشناسی اجتماعی است- در دو اثر یاد شده بررسی کرده‌ایم و با ارائۀ نظریه‌های مختلف، ضمن روانشناسی شخصیتها، به ریشه‌یابی برخی رفتارهای اجتماعیِ آنان پرداخته‌ایم و بدین گونه زوایایی از هنرآفرینی چوبک را در ترسیم اوضاع اجتماعی و فرهنگی دهه‌های 20 و 40 به نمایش گذاشته‌ایم. مقالۀ حاضر می‌تواند سرآغازی بر بررسی دیگر داستانهای چوبک از نگاه روانشناسی اجتماعی باشد؛ نیز در نقد و بررسی آثار دیگر نویسندگان با رویکرد روانشناسی اجتماعی راهگشاست. یافته‌ها نشان می‌دهد که از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، نظریه‌های «پخش شدن مسؤولیت»، «بی‌توجهی جمعی»، «همرنگی ماشینی» و «ناکامی-پرخاشجویی» با داستانک‌های عدل و دزد قالپاق همسازی و همنوایی دارند.