بررسیِ مؤلفه‌های زمانِ روایی در رمان «جزیرة سرگردانی» و «ساربان سرگردان» سیمین دانشور

Abstract

زمان روایی یا به تعبیر ژِرار ژِنت زمان داستانی، در انتقال مفاهیم، شخصیّت­پردازی و توصیف نقشی غیر قابل انکار دارد. استفادة از مؤلفه‌های زمان روایی و لایه­های مختلف زمان، از بارزترین ویژگی­های رمان دو جلدی سیمین دانشور به شمار می­رود. در این پژوهش، نویسندگان با روش استقرایی، مؤلفه­های زمان روایی را در سه مقولۀ نظم، تَداوم و بَسامد در رمان دو جلدی «جزیرة سرگردانی» و «ساربان سرگردان» سیمین دانشور مورد بحث و بررسی قرار داده­اند. تحلیل این دو رمان، نشان می‏دهد که زمانِ کرنولوژیک جاری در کل اثر، حوادث و اتفاقات حدود چهار سال زندگی اشخاص رمان را دربرمی‌گیرد. گذشته‏نگری به عنوان وجهِ غالب داستان، ابزار اصلی سبک روایی نویسنده به‌شمار‌ می‏رود که در این بین گذشته‏نگری درونی، با مرور ذهنیِ خاطرات شخصیّت‌های اصلی، اغلب برای ترسیم روابط بین شخصیّت‏ها و کُنش فردی و اجتماعی‏شان استفاده شده‌ است. زمان‏پریشی آینده‏نگر گرچه سهم اندکی در دو رمان مذکور دارد اما تصویرگر آشفتگی‏های روحی و دغدغه‏های شخصّیت‏های داستان است. شتاب مثبت که اصلی‏ترین مؤلفۀ آن در داستان‏ها، گفتگو است، دانشور از آن به بهترین شکل برای نشان دادن حالات درونی شخصیّت‏ها استفاده می‏کند. بسامد مفرد، دیگر عنصر روایی غالب در رمان است که منجر به شتاب مثبت‏ شده است. بسامد مکرر و بسامد بازگو نیز برای تأکید بر عادات و ویژگی‏های شخصیّتی در دست نویسنده است.