بررسی مقایسه‌ای انسان‌شناسی عرفانی از منظر شیخ نجم‌الدین رازی و عزیز نسفی

Abstract

انسان‌شناسی از مهم‌ترین مباحث الهیات است که همواره شایان توجه عرفا و متصوفه بوده است. در عرفان اسلامی، انسان به‌عنوان نوع، مهم‌ترین مخلوق و مقصود خلقت تلقی شده و فرد و با نام «انسان کامل» مطرح شده است. نجم‌الدین رازی و عزیز نسفی، از عارفان بزرگ قرن هفتم‌اند که در آثار خود، به موضوع انسان اهمیت ویژه‌ای داده‌اند. رازی در آثار خود، دربارۀ آفرینش و جایگاه انسان بحث کرده است. او پیامبر(ص) را برترین انسان و نخستین آفریده دانسته است. نسفی کتابی با نام النسان الکامل تألیف کرده و در آن، مباحث مربوط به انسان را مطرح کرده است. در پژوهش حاضر به روش توصیفی - مقایسه‌ای، دیدگاههای رازی و نسفی تبیین شده‌اند و اختلاف و شباهت آرا و نظرهای ایشان در جایگاه انسان، مراتب و بحث انسان کامل بررسی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهند گرچه دو عارف تقریباً در یک عصر زیسته‌اند و در برخی آراءشان نزدیکی به چشم می‌خورد، رویکرد رازی به این مسئله، مانند رویکرد عرفای پیش از خود بوده است؛ در حالی که نسفی به پیروی از اندیشه‌های ابن‌عربی، اصطلاح انسان کامل را به کار برده و ‌علاوه بر آن، ویژگی‌های انسانی والاتر از آن، را با نام «انسان کامل آزاد» تبیین کرده است.