آشنایی با ناقل های سیس‌ژنیک و اینتراژنیک و کاربرد آن ها در به‌نژادی غلات (مقاله مروری)

Abstract

امروزه پیشرفت‌های زیادی در به­ نژادی گیاهان زراعی با استفاده از ابزار مهندسی ژنتیک به دست آمده به­طوری­که سطح زیرکشت گیاهان تغییریافته ژنتیکی (Genetically modified=GM) در 20 سال گذشته در نقاط مختلف دنیا افزایش قابل توجه­ای یافته است.با وجود مزایای زراعی و اقتصادی و تاثیرات مفید غیرقابل انکار آنها بر محیط و سلامتی انسان، شک و تردید جامعه و مصرف کنندگان نسبت به گیاهان GMسبب شده است تا اجرا، بهره‌برداری و تجاری ‌سازی آن­ها و به عبارتی کاربرد تکنیک‌هایمولکولی در بسیاری از گیاهان زراعی متوقف شود.این امر عمدتاً به­سبب ورود ژن­های نشانگر انتخابی با منشا باکتریایی به ژنوم گیاه میزبان و نیز مرتبط با آثار سوء احتمالی انتقال عناصر ژنتیکی بین گیاهانی است که در طبیعت معمولاً غیرقابل تلاقی هستند. اولین مرحله در اجرای این هدف، طراحی یک ناقلDNA ویژه برای هر گیاه زراعی است به گونه­ای که منطقه T-DNA آن فقط از عناصر ژنتیکی همان گیاه و یا خویشاوندان نزدیک ژنتیکی آن به­دست آمده باشد که در این صورت می­تواند پذیرش مصرف­کنندگان را به­همراه داشته باشد. از مهم‌ترین عناصر، پروموتر، ترمیناتور، مرزهای تکراری چپ و راست T-DNA و غیره است که باید با انواع گیاهی جایگزین شود. در اغلب موارد استفاده از ژن­هاینشانگر که منشا باکتریایی دارند باید اجتناب شود یاپس از تولید و ایزوله کردن گیاه تراریخت، از گیاه هدف به روش‌های مختلف حذف ‌شوند. در این مقاله،مفهوم رهیافت­های سیس‌ژنیک یا اینتراژنیکبرای به­نژادی گیاهان و نکات علمی و فنی برای طراحی وکتورهای گیاهی به طور خلاصه بررسی و ارایه شده است.