هتروزیس و تجزیه دای آلل برای عملکرد و برخی صفات مورفولوژیک در برنج (Oryza sativa L.)

Abstract

به‌منظور بررسی ترکیب­پذیری ارقام، نوع عمل ژن­ها و هتروزیس عملکرد و برخی صفات مورفولوژیک در برنج، نتاج F2حاصل از تلاقی دای‌آلل 6×6 به‌صورت طرح نیمه دای‌آلل به­همراه والدین آن‌ها در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه آزمایشی مؤسسه تحقیقات برنج کشور در سال 1394کشت شدند. نتایج تجزیه واریانس برای تمامی صفات مورد مطالعه نشان داد که اختلاف بین ژنوتیپ­ها از نظر تمامی صفات معنی­دار بود. نتایج تجزیه دای­آلل به روش دوم گاردنر-ابرهارت نشان داد که اثر واریته در تمامی صفات و اثر هتروزیس، هتروزیس متوسط، هتروزیس واریته و هتروزیس خصوصی برای صفات عملکرد، روز تا ظهور خوشه و طول برگ پرچم معنی­دار بود. برای صفت عملکرد، والدهای IR50 و RI18447-2واجد بیشترین مقادیر ترکیب­پذیری عمومی مثبت و معنی­دار بودند و بیشترین مقدار ترکیب­پذیری خصوصی در تلاقی IR50×RI18430-46 مشاهده شد. نتایج تجزیه دای­آلل به روش سوم گاردنر-ابرهارت وجود آثار افزایشی و غیرافزایشی در کنترل ژنتیکی صفات عملکرد، روز تا ظهور خوشه، ارتفاع بوته و تعداد خوشه­چه را آشکار ساخت. دامنه هتروزیس برتر و هتروزیس نسبی در صفت عملکرد به‌ترتیب بین 03/35- تا 16/17 و 59/28- تا 01/24 درصد متغیر بود. بیشترین کاهش هتروزیس برتر و هتروزیس نسبی در صفت ارتفاع بوته به‌ترتیب با 36/14- و 73/12- درصد بود. دامنه هتروزیس برتر برای صفت تعداد خوشه­چهدر خوشه بین 44/33- تا 58/1درصد متغیر بود. با توجه به ترکیب‌پذیری، وجود آثار افزایشی و هتروزیس مناسب در بیشتر صفات مطالعه شده، امکان اصلاح این صفات از طریق هر دو روش گزینش و تولید هیبرید در جمعیت مورد مطالعه وجود دارد.