ارزیابی صفات فیزیولوژیک، فنولوژیک و مورفولوژیک مرتبط با تحمل به خشکی در گندم نان (Triticum aestivum L.)

Abstract

این تحقیق به منظور شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی بر اساس برخی از صفات مهم مورفولوژیک، فنولوژیک و فیزیولوژیک و شاخص‌های تحمل به خشکی در گندم نان اجرا شد. بیست ژنوتیپ گندم نان در دو آزمایش مزرعه‌ای تحت شرایط بدون تنش و تنش خشکی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در معاونت موسسه تحقیقات دیم سرارود کرمانشاه مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه شامل تعداد دانه در سنبله، طول گردن سنبله، طول سنبله، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد روز تا ظهور سنبله، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، عملکرد دانه، مساحت برگ پرچم، محتوای آب نسبی برگ، غلظت کلروفیل­های a، b و کل، محتوای پرولین، میزان آب نگهداری شده در برگ­های بریده، پایداری غشاء سلولی و پتانسیل آب برگ بودند. علاوه بر این صفات، شاخص‌های تحمل به خشکی نیز بر اساس عملکرد دانه در دو شرایط رطوبتی محاسبه شدند. نتایج نشان داد که تنوع ژنتیکی معنی­داری بین ژنوتیپ­های مطالعه شده برای اصلاح تحمل به خشکی وجود دارد. نتایج حاصل از ارزیابی شاخص عملکرد (YI)، شاخص پایداری عملکرد (YSI)، بهره­وری متوسط (MP)، میانگین هندسی بهره­وری (GMP)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص تحمل به تنش (STI) و شاخص حساسیت به تنش (SSI)، ژنوتیپ‌های نسبتاً یکسانی را به عنوان ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی شناسایی کردند، اما با توجه به همبستگی بالا و معنی­دار بین شاخص‌های MP، GMP، STI و HMP با عملکرد دانه در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی، این شاخص‌ها جهت دستیابی به ژنوتیپ­های با عملکرد بالا در هر دو شرایط مناسب بودند. بر این اساس، ژنوتیپ‌های 72YRRGP، T179، T189، 914GB، MARAGHEH(1379-80) و رقم سرداری به عنوان ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی شناسایی شدند. تجزیه ضرایب همبستگی نیز نشان داد که از بین صفات مورد بررسی، محتوای پرولین برگ، پایداری غشاء سلولی و طول سنبله دارای رابطه قوی‌تری با شاخص تحمل به خشکی (STI) بودند و به عنوان مهم­ترین صفات برای انتخاب ژنوتیپ­های متحمل به خشکی در این تحقیق معرفی می­شوند.