اثر زمان کاشت بر روند پر شدن دانه ژنوتیپ‌های گندم نان در شرایط دیم منطقه گنبد کاووس

Abstract

تغییر در زمان کاشت منجر به تغییر در فنولوژی گیاهی از جمله مرحله پر شدن دانه گندم می‌شود. در این آزمایش، اثر زمان‌های مختلف کاشت بر تغییرات روند پر شدن دانه ژنوتیپ‌های مختلف گندم نان در سال زراعی‌‌ 92-1391 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد ارزیابی شد. عامل اول زمان کاشت شامل 11 آذر، 30 آذر، 19 دی، 8 بهمن و 28 بهمن ماه و عامل دوم پنج ژنوتیپ‌ گندم شامل گنبد، کوهدشت، کریم، لاین 7 و لاین 16 بودند. اثر متقابل زمان‌ کاشت × ژنوتیپ برای صفات سرعت پر شدن دانه، وزن نهایی دانه و دوره‌ مؤثر پر شدن دانه معنی‌دار و برای عملکرد دانه غیرمعنی‌دار بود.‌ تاخیر در کاشت، میانگین عملکرد دانه را در ژنوتیپ‌های گندم کاهش داد. بیشترین عملکرد دانه در زمان کاشت اول و کمترین آن در زمان کاشت پنجم حاصل شد. بیشترین میانگین عملکرد دانه در رقم کریم و کمترین آن مربوط به رقم گنبد بود. با تاخیر در کاشت سرعت پر شدن دانه ژنوتیپ‌های گندم تا زمان کاشت چهارم افزایش یافت و پس از آن در بیشتر ژنوتیپ‌ها به علت مواجه شدن با افزایش دما و افت رطوبت، کاهش شدیدی نشان داد. بیشترین سرعت پر شدن دانه در زمان کاشت چهارم در ژنوتیپ کوهدشت به میزان 93/1 میلی‌گرم در روز و کمترین مقدار در زمان کاشت پنجم در رقم گنبد به مقدار 32/1 میلی‌گرم در روز مشاهده شد. بیشترین و کمترین تغییرات این صفت از زمان کاشت اول تا زمان کاشت پنجم به­ترتیب مربوط به رقم کوهدشت با افزایش 46/0 میلی‌گرم در روز و رقم گنبد با افزایش 14/0 میلی‌گرم در روز بود. در اثر تاخیر در کاشت، طول دوره موثر پر شدن دانه ژنوتیپ‌ها از 3/35 روز به 3/18 روز کاهش یافت. حداکثر وزن نهایی دانه ژنوتیپ‌ها نیز در زمان‌های مختلف کاشت از 1/54 میلی‌گرم به 5/29 میلی‌گرم کاهش نشان داد، به­طوری­که بیشترین و کمترین کاهش به­ترتیب مربوط به رقم گنبد (4/19 میلی‌گرم) و رقم کریم با کاهش 2/13 میلی‌گرم بود. به ازای هر درجه افزایش دمای محیط در زمان کاشت پنجم نسبت به زمان کاشت اول در مرحله پر شدن دانه، طول این دوره 1/4 روز کاهش نشان داد و میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها به ازای هر روز تاخیر در کاشت به مقدار 51 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. نتایج این آزمایش نشان دهنده واکنش‌های متفاوت ژنوتیپ‌های گندم مورد ارزیابی به شرایط محیطی در مرحله پر شدن دانه بود. به نظر می‌رسد که می‌توان از این موضوع در شناسایی و انتخاب ژرم‌پلاسم‌های مناسب برای برنامه‌های اصلاحی گندم در شرایط دیم منطقه گنبد بهره‌برداری کرد.