ارزیابی ژنتیکی عملکرد و برخی صفات مورفولوژیک گندم نان ایرانی تحت شرایط بدون تنش و تنش شوری در مزرعه با استفاده از روش جینکز-هیمن

Abstract

تنش شوری همواره یکی از جدی‌ترین تهدید‌ها برای افزایش عملکرد گیاهان به‌ویژه گندم نان به­عنوان یکی از مهم­ترین منابع تامین غذای مردم جهان بوده است. آگاهی از نحوه توارث عملکرد و اجزای عملکرد یکی از اولین اصولبه­نژادی برای دستیابی به ارقام متحمل به تنش شوری در گندم است. به­منظور مطالعه نوع عمل ژن­هادر کنترل عملکرد و اجزای عملکرد، هفت رقم ایرانی گندم نان شامل فلات، بم، قدس، روشن، ارگ، کویر و پیشتاز به­همراه نتاج حاصل از تلاقی دی‌آلل کامل آن­ها در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط بدون تنش و تنش شوری در سال 1393 در مزرعه تحقیقاتی مرکز ملی شوری ایران در استان یزد کاشته شدند. با در نظر گرفتن تمام فرضیات برای صفات مختلف گندم، تجزیه واریانس مرکب به روشجینکز-هیمن انجام شد. نتایج حاصل نشان داد که آثار ساده افزایشی (a) و برهمکنشa× محیط برای تمامی صفات شامل عملکرد دانه، عملکرد زیست­توده، تعداد پنجه، طول سنبله، طول پدانکل، ارتفاع گیاه و وزن صد دانه معنی‌دار بود. اثر ساده b3 که معادل ترکیب‌پذیری خصوصی در روش یک دی‌آلل است و برهمکنش آن با محیط نیز برای همه صفات معنی‌دار بود. معنی‌داری این دو جزءنشان­دهنده نقش مهم هر دو نوع عمل افزایشی و غالبیت ژن­ها در توارث صفات بود. رقم روشن نیز بهترین والد ترکیب‌‌شونده برای صفات عملکرد دانه، عملکرد زیست­توده و تعداد پنجه بود. به­طورکلی،در بیشتر صفات مورد مطالعه در این تحقیق، نوع ژن‌های کنترل‌کننده و رفتار ژنتیکی، ظرفیت ژن‌های غالب و مغلوبدر والدین، آثار مادری وآثار افزایشی و غالبیت تحت دو شرایط محیطیبدون تنشو تنش شوری متفاوت بود. برآورد وراثت‌پذیری عمومی بالا و نیز وراثت‌پذیری خصوصی متوسط تا بالا برای صفات مورد مطالعه نشان­دهنده امیدبخش بودن مواد ژنتیکی مورد مطالعه برای اصلاح و بهبود صفاتتحت شرایط بدون تنش و نیز تحمل به تنش شوری بود. بنابراین،امکان انتخاب ژنوتیپ‌های متحمل برای مقابله با تنش شوری در ارقام گندم نان ایرانی استفاده شده در این تحقیق وجود دارد.