اشتقاق توابع تولید محصول برای برآورد آب مجازی و قیمت آب آبیاری گندم

Abstract

گندم یکی از راهبردی‌ترین محصولات کشاورزی در سراسر جهان است که تولید آن نقش مهمّی در تغذیه انسان دارد. کمبود منابع آب و وقوع خشک­سالی‌های پیاپی در ایران، تأمین آب برای کشت محصولات راهبردی همچون گندم را با چالش روبرو کرده است. از سوی دیگر، واردات زیاد گندم، ضرورت توجه به آب مجازی گندم و هزینه‌های ناشی از آن را دو چندان ساخته است. هدف از این پژوهش، تعیین مقدار آب مجازی سبز و آبی محصول گندم، تعیین قیمت آب مصرفی برای تولید گندم و بررسی جریان آب مجازی این محصول در کل کشور در یک دوره ده ساله بود. بدین منظور، داده‌های مربوط به سطح زیر کشت، مقدار تولید گندم و بارندگی برای سال‌های زراعی 80-1379 تا 89-1388 تهیه شد. مقدار تبخیر و تعرّق پتانسیل گندم برای هر استان و کل کشور با استفاده از بسته نرم‌افزاری NETWAT به دست آمد. پس از محاسبه نیاز آبی خالص گندم با استفاده از تابع تولید فائو، بارش موثر نیز محاسبه و مقدار آب مجازی آبی و سبز و قیمت آب آبیاری تعیین شد. نتایج نشان داد که تغییر کاربری اراضی از دیم به فاریاب و نیز مدیریت نادرست بهره‌برداری از منابع آب و خاک، بدون توجه به اقلیم منطقه، افزایش سطح زیر کشت فاریاب، آب مجازی آبی و هزینه‌های ناشی از آن، کاهش سطح زیر کشت گندم دیم، آب مجازی سبز و محصول دیم در استان فارس را به همراه داشت. با وجود افزایش سطح زیر کشت گندم فاریاب در کل کشور در دو سال پایانی اجرای آزمایش (89-1387)، محصول فاریاب کاهش یافت که سبب افزایش آب مجازی آبی و هزینه‌ها شد. چنین وضعیتی توجیه علمی، اقتصادی و زیست- محیطی ندارد و هزینه‌هایی که با این تغییر کاربری به دولت و کشاورزان تحمیل می­شود، قابل بازگشت نیست.