بررسی عملکرد دانه و پایداری عملکرد ارقام گندم معرفی شده در بیش از نیم قرن اخیر در ایران

Abstract

اصلاح برای عملکرد و پایداری عملکرد همواره از اصلی­ترین اهداف به­نژادگران بوده است. در تحقیق حاضر، عملکرد و پایداری عملکرد 51 رقم گندم معرفی شده در بیش از نیم قرن اخیر در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با دو تکرار طی پنج سال زراعی ارزیابی شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که برهمکنش ژنوتیپ × محیط معنی­دار بود و بنابراین الگوی تغییرات آن با استفاده از روش گرافیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج تجزیه GGE-Biplot، مولفه اول به­عنوان مولفه ژنوتیپ و مولفه دوم به­عنوان مولفه برهمکنش ژنوتیپ × محیط به­ترتیب 98/41 و 20/28 درصد از تغییرات موجود در کل داده­ها را توجیه کردند. الگوی هم­زمان عملکرد و پایداری عملکرد، ارقام مورد بررسی را به سه گروه مطلوب، متوسط و نامطلوب تقسیم کرد. در میان ارقام مورد بررسی، ارقام مهدوی، مارون و سیستان، عملکرد و پایداری عملکرد بالا و ارقام شاهپسند و زاگرس، عملکرد و پایداری عملکرد پایینی نشان دادند. نتایج این مطالعه نشان داد که به­نژادگران با گذشت زمان به­طور تقریباً موفقیت­آمیزی توانسته­اند ژنوتیپ­هایی با عملکرد بالا و پایداری مطلوب را معرفی کنند، اما به­دلیل پیچیدگی صفات عملکرد و پایداری عملکرد، 10 درصد از ژنوتیپ­ها با عملکرد کم و 30 درصد با پایداری ضعیف در بازه زمانی سال‌های 85-1365 معرفی شده­اند که لزوم انجام آزمون­های دقیق­تر در آینده را تایید می­کند. ژنوتیپ­های زمستانه در مقایسه با ژنوتیپ‌های بهاره و دومنظوره، عملکرد و پایداری عملکرد پایین­تری نشان دادند. از آنجایی که ارقام بهاره در کشت پاییزه عملکرد بالایی نشان دادند، بنابراین توصیه می­شود این ارقام به­صورت پاییزه نیز کشت شوند.