مذهب از جامعه تا سیاست؛ نقدی بر کتاب جابه‌جایی دو انقلاب: چرخش امر دینی در جامعۀ ایرانی

Abstract

درک ماهیت دولت و جامعه یکی از مهم‌ترین حوزه‌‌های موردمطالعة جامعه‌‌شناسان سیاسی به‌ویژه تحلیل‌‌گران انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در ایران بوده است. کتاب <em>جابه‌‌جایی دو انقلاب</em> درصدد پاسخ به این پرسش است که چرا در جامعة سنتی و عقب‌ماندة ایران دورة قاجار انقلابی مدرن و در جامعة نوشدة ایران دورة پهلوی انقلابی مذهبی رخ داده است؟ نویسنده با بهره‌‌گیری از ایدة جامعة شبکه‌‌ای میگدال معتقد است که در پروسه‌‌ای سی‌صدساله مذهب تشیع و امر دینی شاهد چرخشی از تفکرات باطنی و رازوارانه به حوزة اجتماعی بوده که با انقلاب اسلامی به آخرین مرحلة اجتماعی‌شدن رسیده است. در این مقاله تلاش شده تا کتاب <em>جابه‌‌جایی دو انقلاب</em> را در سه سطح شکلی، محتوایی، و روشی نقد و بررسی کنیم. نتایج نشان می‌‌دهد که باوجود برخی انتقادات، این کتاب ازنظر شکلی اثری مطلوب است و تلاش برای ارائة الگویی بومی با تمرکز بر فرهنگ و جامعه و به‌طور خاص مذهب و روحانیت شیعه، به‌منزلة موضوع تحلیل، از مهم‌ترین نقاط قوت این اثر است. درمقابل، تعلق روشن‌فکری نویسنده مبنی‌بر هم‌دلی با دموکراسی‌‌خواهی لیبرال و مدرنیزاسیون درکنار فقدان روش مناسب و منسجم به‌شکل محسوسی از کیفیت محتوایی و روشی اثر کاسته است.