ظرفیت ها و چالش های شبکه های اجتماعی مجازی برای جامعه مدنی ایران

Abstract

این مقاله به شناسایی ظرفیت‌ها و چالش‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی در توسعه جامعه مدنی ایران و نگرش کنشگران مدنی شهر تهران در مورد آنها پرداخته است. این پژوهش از نوع آمیخته و روش آن مصاحبه عمیق و پیمایش بوده است. جامعه آماری در بخش کیفی صاحب‌نظران دانشگاهی و فعالان مدنی و حزبی که از بین آنها 27 نفر با نمونه‌گیری هدفمند و در بخش کمی کنشگران مدنی شهر تهران که از بین آنها 384 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که صاحب‌نظران 16 ظرفیت و 12 چالش برای شبکه‌های اجتماعی در توسعه یا تضعیف جامعه مدنی مطرح کرده‌اند. کشف همسانی، امکان گفتگو، افشاگری، ایجاد حلقه ارتباطی، کاهش هزینه فعالیت‌های مدنی، گرایش زیاد مردم به شبکه‌ها، دسترسی آسان به شهروندان و دسته‌بندی نظرات آنان، آزادی در تبادل اطلاعات، دفاع از نهاد مدنی، معرفی رفتارهای نابهنجار مدنی، گستره پوشش، ارتباط دوسویه کنشگران، تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش قدرت انتخاب از جمله ظرفیت‌ها، اعتیاد مجازی، کلاهبرداری مجازی، غلبه حاشیه بر متن، نافرهیختگی، ضعف استفاده حرفه‌ای، سیاست فیلترینگ، مطالبات مدنی کاذب، وجود روحیه‌ نظاره‌گری کنترل و نظارت دولت، تسری مشکلات فضای مجازی بر جامعه مدنی، غلبه احساسات بر عقلانیت از جمله چالش‌هاست. از بین این موارد، کنشگران مدنی شهر تهران مهمترین ظرفیت شبکه‌ها برای جامعه مدنی را گرایش زیاد مردم به شبکه‌ها، دسترسی آسان به شهروندان و دسته‌بندی نظرات آنان و کاهش هزینه فعالیت-های مدنی و مهمترین چالش را ضعف استفاده حرفه‌ای، سیاست فیلترینگ و انتشار مطالبات مدنی کاذب عنوان کرده‌اند.