نگرشی بر جامعه‌شناسی تولید آثار ادبی بین سال‌های1320 تا 1345با تکیه بر ترجمة‌ رمان

Abstract

<strong>سقوط رضاشاه و کودتای1332 تحوّلات سیاسی-اجتماعی خاصّی درپی‌ داشت که بازتاب آنها را علاوه بر حوزة سیاست، در قلمرو ادبیّات فارسی نیز می‌توان دید. پژوهش حاضر قصد دارد تا این بازتاب‌ها را در ادبیّات داستانی، بویژه رمان، از منظر نظریّة «جامعه‌شناسی تولید آثار فرهنگی» بررسی‌نماید. بدین منظور، ابتدا، با تکیه بر مفهوم «میدان»، ساختارهای سیاسی-‌اجتماعی حاکم بر فضای ادبی بررسی‌ و تأثیر ترجمه‌ در تکوین رمان فارسی در قالب میدان ادبی مشخّص‌ می‌شود. سپس، برای نشان‌دادن پیوند بین مفاهیم «میدان» و «عادت‌واره»، در این نظریّه، فعّالیّت‌های چهار نویسنده‌مترجم: صادق هدایت، ابراهیم گلستان، محمود اعتمادزاده و سیمین دانشور به­عنوان نمونه در قالب عادت‌واره تحلیل‌می‌شود. در نهایت، به نظر می‌رسد که این نظریّه در پیوند دادن ساختارهای کلان سیاسی-‌اجتماعی‌ با ساختارهای خردی نظیر شرایط خانوادگی، انگیزه‌های شخصی، اهداف اقتصادی و غیره ثمربخش بوده و از رهگذر آن بتوان خاستگاه تحوّلات حاصل در ادبیّات داستانی و عاملیّت تولیدکنندگان ادبی، از جمله مترجمان، نویسندگان و نویسنده‌- مترجمان را درک‌کرد. امّا، با تمرکز بر دورة تاریخی1320 تا 1345 نتیجه ‌گرفته می‌شود که ترجمة آثار ادبی بیگانه، به زبان فارسی، در تغییر ساختار داخلی میدان ادبی نقش داشته ‌است، به‌صورتی‌که داستان کوتاه در دهة بیست به مثابة قالبی مستقل شناخته‌ شد و فرم و مضمون رمان فارسی نیز تحوّلات مثبتی را از سرگذراند که اینها حاصل رابطة بین میدان‌های قدرت و تولید آثار ادبی و همچنین وام‌دار عادت‌وارة مترجمان و نویسنده‌مترجمانی است که با تمرکز بر ترجمة داستان کوتاه و رمان در دهه‌های بیست و سی ساختار این تولیدات را متحوّل‌ ساخته و رﺋالیسم روسی و اگزیستانسیالیسم را در آثار نویسندگان ایرانی رواج</strong><strong>‎</strong><strong> دادند.</strong>