ناکامیهای شاعران درباریاز آغاز شعر فارسی تا حمله مغول

Abstract

باتشکیلحکومتهایایرانیدرقرنهایسوّموچهارموحمایتهایامرایاینحکومتهاازشعرفارسی،هرروزتعدادبیشتریبهشعروشاعریرویآوردند. اینرونددردورانحکومتهایغیرایرانی­­ایکهپسازسامانیانبرایرانفرمانرواییکردند،حتّـیگاهباشدّتبیشترینیزادامهیافت. داستانپاداشهاوامتیازاتمختلفیکهشاعراندردربارهامی­یافتند،درمنابعتذکره­ایوتاریخیذکرشدهاست. درعینحال،پیوستنبهدرباروتقرّببهپادشاهان،رنجهاوناکامیهایینیزبرایشاعرانبههمراهداشتهاست. درباربرایشاعران،خطرآفرینبوده،آزادیشانرامحدودمی­کردهوگاهحتّیآنانرابهتحملتوهینهاوآزارهانیزوامی­داشتهاست.درنتیجةاینوضعیت،بسیاریازآنان،ازشعروشاعریاظهاربیزاریوحتّیعده­ایازدربارکناره­گیریکردند. دراینمقاله،ابتداانواعناکامیهاییکهشاعرانرادرمحدودةزمانیازآغازشعرفارسیتاحملةمغول،آزردهساخته،ذکرشدهاست. اینناکامیهابهترتیببسامدعبارتنداز: فقریانیازمادّی،بازماندنازسیروسفر،بی­توجّهیبهشاعرانیاعدمتوجّهکافیبهآنان،زندانیشدن،راندهشدنازدربار،مرگبراثرارتباطبادربار،هجوشدن،عزلشدنازمقامخود،تبعید،تعقیب،مصادرةاموالوواداشتهشدنبهکارهایپست. درمرحلةبعد،علّتوقوعاینناکامیهابررسیونشاندادهشدهاستکهاستبدادحکومتهایایندوره،تغییرشرایطسیاسیواجتماعیوخسّتممدوحان،درکنارعواملروانیوشخصیتیشاعراندرباریودرمواردیاقبالبد،دروقوعاینناکامیهامؤثّربوده­اند. درادامه،بازتابناکامیهایشاعراندرشعرآنانبررسیشدهاست. دراینبخشبهاعتذاریه­ها،شکواییه­هاومفاخره­هایشاعرانکهغالباً،حاصلناکامیهایآنان،پرداختهشدهاست.