آفرینش جهان با کلام ایزدی رهیافتی متن‌شناسانه به انگاره‌ای قرآنی بر اساس برخی مدارک یهودی، مسیحی و مانوی

Abstract

مقاله حاضر پژوهشی در باب انگاره نیروی اعجازآمیز کلام ایزدی در آفرینش جهان است. این انگاره کهن، که بخشی از آن پیش از ظهور اسلام در نظام‌های دینی مختلفِ خاور نزدیک تبلور پیدا کرده، همان نیروی معجزه‌گر آفرینش است که در قرآن با عبارت «کن فیکون» و در آثار یهودی و به ‌طور مشخص در کتاب حنوخ با نیروی کیهانیِ بیست‌ودو حرف الفبا نشان داده شده است. متون مسیحی و به طور خاص مکاشفه یوحنا آن را در قالب عبارتی به نقل از عیسی مسیح نشان می‌دهند. این پژوهش، که رویکرد متن‌شناسانه‌اش به شیوه درزمانی و هم‌زمانی تنظیم شده، نشان‌دهنده برخی پیوندهای ساختاریِ معنادار میان باورهای مانی و اندیشه‌های یهودی و مسیحی در این باب از یک سو و عبارت «کن فیکون» در قرآن از سوی دیگر است. این عبارت قرآنی به همین شکل به‌ طور قطع و یقین در نظام‌های پیشین نمونه ندارد، گرچه نمونه اولیه انگاره آفرینشگری خداوند با کلام در ادبیات بابِلی، یهودی، مسیحی و مانوی بازنموده شده است. قرآن کلام‌الله است و خداوند آن را بی‌تردید به زبان فرهنگی جهانی بیان کرده که در طول تاریخْ تجربه و فهمیده شده است. قرآن هیچ‌یک از انگاره‌های تعلیمی‌اش را با مفاهیمی نیاموخت که انسان صورتی از آن را در ذهن تاریخی خویش نداشته یا به ‌نحوی با آن آشنا نبوده است