«سمبل» و جایگاه آن در شعر احمد شاملو (با تکیه بر شعر «مه»)

Abstract

در این پژوهش روند حرکت آرایه‌های بلاغی برای رسیدن به سمبل و تولید بافت‌های نمادین کلام در فرهنگ شعر معاصر فارسی با تکیه بر اشعار احمد شاملو و نگاهی خاص به شعر «مه» از مجموعه‌ی «هوای تازه» بررسی شده است. حرکت از تشبیه به سوی استعاره، و از استعاره به سمت نماد، حرکتی تدریجی است که با ساختارهای اجتماعی ادبیات و سیر تطور سبک‌ها ارتباطی مستقیم و تنگاتنگ دارد. سمبل یا نماد از میان دیگر مقوله‌های بلاغی، به دلیل به وجود آوردن نوعی هنجارگریزی معنایی، جایگاه و ارزش قابل توجهی در هنر معاصر به‌ویژه شعر مدرن پیدا کرده است. میل به تولید پیچیدگی در کلام، آفریننده‌ی نوعی ابهام است که نه تنها مقوله‌ی زیبایی‌شناسی شعر را تقویت می‌نماید بلکه خواننده در داد و ستدی دوسویه با متن، در فهم معنا شریک می‌گردد و دامنه‌ی تأویلی شعر را گسترش می‌دهد. در اینگونه آثار، دلالت‌های نخستین زبان و ارتباط مستقیم و کلیشه‌وار دال‌ها و مدلول‌ها به هم ریخته و گاهی بافتی نوین از دلالت‌های ثانوی بر یک دال اشاره می‌کنند. بدین‌ترتیب، سلسله‌ی متناوب دال و مدلولی به قلمروی جدیدی وارد می‌شود که در آن، امور حسی، طبیعی و اجتماعی به مفاهیمی کاملاً انتزاعی و گاهی نیز متافیزیکی اشاره می‌کنند.