تجربه جوانی و تولید فضای اجتماعی: مردم‌نگاری انتقادی پرسه‌زنی جوانان در فضاهای شهری (مورد مطالعه: خیابان پاسداران شهر سنندج)

Abstract

سیطره‌ی سرمایه‌داری بر زندگی روزمره و میل آن به سامان­دهی حیات عمومی/خصوصی همواره از رهگذر سازماندهی فضا تحقق یافته است. ازجمله فضاهای سازماندهی­شده فضاهای شهری­اند که هویت­یابی، لذت­جویی، معناسازی و کلاً تعامل­های روزمره‌ی افراد را تنظیم و کنترل می­کنند. در شهر سنندج خیابان پاسداران یگانه خیابانی است که دارای حال­وهوایی متفاوت است. پژوهش حاضر کوشیده است تا این تولید فضای شهری را با تکیه بر دستگاه مفهومی لوفور و به‌کارگیری روش مردم­نگاری انتقادی تحلیل کند. برای انجام این کار از چند مجرا وارد میدان مطالعه شده­ایم: مصاحبه‌ی عمیق و فوکوس گروپ با پرسه­زنان (جوانان ١٨-٣٠ سال)، مشاهده‌ی مستقیم فضا و مشاهده‌ی مشارکتی. تحلیل تماتیک داده­ها نشان­گر آن است که پراکتیس­ها، قواعد و بازنمایی‌های فضایی حاکم بر این خیابان از پرسه­زنانِ جوان «سوژه­هایی مدگرا» ساخته و عمل فراخواندن جوانان به پذیرش گفتار مصرف­گرایی را با موفقیت انجام می­دهد. این فضا با «اِعمال تدابیر خُرد انضباطی» بر جوانان آنها را غرق در زندگی روزمره‌ی خیابانی می­کند که تماماً متناسب با قواعد خود فضا شکل گرفته است. جوانان در متن این نوع ساختارها و سامانه‌های فرهنگی حاکم به عمل «نمایش جوانی» (نمایش مردانگی و نمایش زنانگی) دست می­زنند؛ اما این عمل گویای هیچ­گونه مقاومت رادیکالی در برابر قواعد فضا نیست. به­علاوه، این نمایش جوانی پیوندی ناگسستنی با سن­وسال جوانان دارد و همین نشان می­دهد که «تجربه­کردن زندگی» در این فضا به­هیچ­رو دال بر گشودگی خود فضا نیست. آنچه بر این فضا سیطره دارد ساختارهای اجتماعیِ «مناسبات سرمایه­» است که به میانجی ساختارهای فرهنگی حاکم، تجربه جوانی را تولید و بازتولید می‌نماید.