عقلانیت مدرسه و نظام شهروندی آن: مطالعه موردی دبیرستان‌های پسرانه شهرستان دلفان

Abstract

در پژوهش حاضر، تلاش شده تا با تحلیل سازوکار نهفته در عقلانیت مدرسه و کردارهای گفتمانی آن، به چگونگی سوژه‌شدن دانش‌آموزان در این نهاد و نحوه‌ی تولید نظام شهروندی خاص آن پرداخته شود. از این‌رو، هدف پژوهش پیشِ‌رو، تلاش برای یافتن پاسخ به پرسش‌هایی از این قبیل است: چه عقلانیتی در پس کوششی که برای تکوین سوبژکتیویته دانش‌آموزان در جریان است قرار دارد؟ و در عمل، چه نوع شهروند و سوبژکتیویته‌ای از این رهگذر خلق می‌شود؟ چارچوب نظری اتخاذ شده برای پاسخ به این پرسش ریشه در آرای میشل فوکو دارد. روش انجام پژوهش از نوع کیفی و به شیوه‌ی مورد پژوهی ابزاری است. نمونه‌گیری به صورت نظری بوده و از ۲۵ نفر از دانش‌آموزان پسر مدارس مختلف شهرستان دلفان مصاحبه‌ی آزاد به عمل آمده است. براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان گفت مدرسه با دستکاری در تجربه‌ی دانش‌آموزان،‌ نظامی از شهروندی را بر آنان عرضه می‌دارد که حاصل آن تولید شهروندی منفعل، مصرف‌گرا و منفعت‌طلب است. به نظر می‌رسد چنین نظامی از شهروندی، نه تنها به فقر تخیل در دانش‌آموزان دامن می‌زند بلکه امکان تجربه ورزی جهت خلق سوبژکتیویته‌ای فعال و مسؤول را نیز از آنها دریغ می‌دارد.