بررسی رمان «یوم قتل زعیم» نجیب محفوظ بر اساس نظریة ریخت‌شناسی پراپ

Abstract

تحلیل و بازخوانی داستان­ها و روایت­ها با هر عنوانی از زمان ارسطو آغاز شد و در ابتدای قرن بیستم با ظهور فرمالیست­ها شدت یافت. در همین زمان، ولادیمیر پراپ، با الگو گرفتن از همین روایت­شناسان، روشی برای بررسی داستان­ها طرح کرد. پراپ دریافت قصه­های پریان، به رغم تکثر و تنوع ظاهری، از نظر قهرمانان و عملکردهای آن­ها، دارای نوعی وحدت و همانندی است و تمامی کارکردهای موجود در قصه به سی­ویک عملکرد محدود می­شود. این دستاورد نقطة آغاز علم روایت­شناسی جدید به شمار می­آید. از آنجایی که نجیب محفوظ، معروف­ترین رمان­نویس معاصر عرب، از جمله نویسندگانی است که داستان­های او سرشار از عناصر نمادین شرقی و قالب­های ساختاری نو غربی است، قابلیت بررسی روایی را دارد، این جستار بر آن است تا رمان «روز قتل رئیس­جمهور» (یوم قتل زعیم) نوشتة نجیب محفوظ را بر اساس نظریة پراپ بررسی و تحلیل نماید و نشان دهد توالی این کارکردها تا چه اندازه می­تواند در داستان محفوظ قابل انطباق باشد. دستاورد پژوهش مبین این است که اگرچه شماری از کارکردها در رمان محفوظ پیدا شدنی است، تعداد این کارکردها کاهش یافته، و مصادیقی جدید یافت شده است که در قصه­های پریان روسی وجود ندارد. درنتیجه، این امر موجب تفاوت در نوع کارکردهای پایانی داستان محفوظ با قصّه­های پریان گشته است. همچنین بیان­کنندة آن است که الگوی پراپ قابلیت بررسی و تحلیل ریخت­شناسانة داستان­های عربی را دارد.