واکاوی قصیده "علّموها" سروده محمد مهدی جواهری بر مبنای نظریه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف

Abstract

تحلیل گفتمان انتقادی یک گرایش مطالعاتی بین‌رشته ای است که ارتباط تنگاتنگی با علوم مختلف دارد. لازمه آن شرکت دادن عواملی همچون قدرت، ایدئولوژی، تاریخ و.. در متن است. قصیده"علّموها"، سروده محمد مهدی جواهری، نمونه‌ای از تجربه شاعری او، با زیرلایه‌های فراوان و مفاهیم عمیق است. او در این قصیده با رویکردی انتقادی، ضمن برشمردن تاثیر دانش و آگاهی بر ایفای نقش‌های اجتماعی متعدد از سوی زنان، قدرت و ایدئولوژی طبقه حاکم را یه تصویر می‌کشد. تعاملات زبانی جواهری و در معرض قراردادن اندیشه-های درونی‌اش در قالب متن ادبی، در خور توجه است. اما باید دید ایدئولوژی‌های پنهان در اشعار جواهری کدام است؟ این پژوهش کوشیده‌ است بر اساس نظریه نورمن فرکلاف و بر مبنای سه اصل توصیف، تفسیر و تبیین در تحلیل گفتمان انتقادی، ضمن پاسخ به این سوال، ابعاد ادبی قصیده را نیز بررسی کند. نتایج نشان داد محتوای قصیده"علّموها"، پیوند متقابل ادبیات و جامعه را برای خواننده تداعی می‌کند. این قصیده با تاریخ، اجتماع، سیاست، روان شناسی و تعالیم دینی ارتباط تنگاتنگ دارد. جواهری با تکیه بر ایدئولوژی اسلامی، ضمن برشمردن عوامل ناآگاهی زنان و منافرت آن با چارچوب آموزه‌های قرآنی و تأثیر شگرف دانش و آگاهی بر موفقیت زنان مسلمان در ایفای نقش‌های سه‌گانه دختر، همسر و مادر، به انتقاد از توزیع ناعادلانه قدرت حاکمان می‌پردازد. یک‌دستی فضای شعر، انسجام، رعایت وحدت موضوع، پیوستگی و ارتباط منطقی بین الفاظ و مفاهیم، هماهنگی بین واژگان، زبان استوار و لحن کوبنده شاعر در سرتاسر قصیده، از مهم‌ترین ویژگی قصیده در برجسته‌سازی گفتمان است.