بررسی مفاهیم قلب نحوی و مبتداسازی در زبان‌شناسی کلاسیک عربی

Abstract

جابجایی ارکان جمله یکی از موضوعاتی است که توجه زبان‌شناسان را به خود جلب کرده است. قلب نحوی و مبتداسازی از جمله اصطلاحاتی است که زبان‌شناسان معاصر برای توضیح این پدیده بکار می‌برند. قلب نحوی، فرآیند جابجایی ارکان جمله به همراه نقش‌های دستوری و بدون ایجاد تغییری در معنای تحلیلی آن است، و مبتداسازی به فرآیند جابجایی ارکان جمله از جایگاه بی‌نشان (/ اولیة) خود به ابتدای جمله و قرار گرفتن در جایگاه مبتدا اطلاق می‌شود. این دو پدیده علاوه بر ایجاد تقدیم و تأخیر در جمله، بر ساخت اطلاع و تأکید جمله نیز تأثیر می گذارند. پدیدة تقدیم و تأخیر در مطالعات زبان‌شناسان کلاسیک عربی نیز مورد توجه بوده است و ردّپای آن در ابتدایی‌ترین آثار تألیفی در این زمینه؛ مانند «الکتاب» سیبویه و «دلائل الاعجاز» عبد القاهر جرجانی قابل مشاهده است. این پژوهش با رویکردی تحلیلی ـ تطبیقی، به مقایسة آرای زبان‌شناسان معاصر و زبان‌شناسان کلاسیک عربی و تطبیق آرای ایشان بر آرای بیان شده در زبان‌شناسی کلاسیک عربی می‌پردازد. ازجمله نتایج این پژوهش می‌توان به این موارد اشاره کرد: تطابق قلب نحوی و مبتداسازی به ترتیب با تقدیم در نیت تأخیر و تقدیم بدون نیت تأخیر در زبان عربی، ارتباط پدیدة اشتغال در دستور زبان عربی با مفهوم مبتداسازی و تأکید، ارتباط مفهوم عنایت و اهتمام با مفهوم برجستگی، ارتباط مفهوم قصر و تخصیص با مفهوم تأکید.