«مطرب آتش»(بررسی مضمون اسپند در شعر فارسی)

Abstract

شاعران پارسی­سرا از ابتدای پیدایش شعر، از ظرفیّت­های گوناگون زبان و الفاظ برای کشف مضامین تازه و بکر بهره برده­اند. با وجود پژوهش­های متعدّدی که در این باره انجام شده­است، واژه­هایی وجود دارند که علیرغم داشتن بسامد بالا و نقش قابل تأمّل آن­ها در پهنه­ی ادب فارسی، تاکنون تحقیق و پژوهشی درباره­ی آن واژه­ها صورت نگرفته­است. واژ­ه­ی «اسپند» از جمله­ی آن واژه­هاست. پژوهش حاضر سیر تحوّل و تطوّر معنایی این مضمون را از ابتدای پیدایش شعر فارسی، (قرن سوم) تا سده­ی حاضر مطالعه کرده­است. حاصل پژوهش نشان می­دهد که در شعرِ سبک خراسانی و عراقی، مضمون­های ابداع شده تنوّع چندانی ندارد و می شود آن­ها را در چند مؤلّفه­ی کلّی دسته­بندی کرد: مثل دفع چشم زخم، تشبیه به خال، تشبیه به مردمکِ چشم و...؛ امّا با ظهور سبک هندی و ظهور شاعران نازک­خیال این سبک، این واژه چنان مورد توجّه قرار می­گیرد که از آثار این سبک، می­توان صدها بیت درباره­ی اسپند به دست آورد. به گونه­ای که گاه، این کلمه در قالب ردیف اسمی نیز به کار برده شده­است. با وجود آن­که این واژه در شعر معاصر نیز ظهور و بروز دارد، امّا از نظر مضمون، تنوّع چندانی ندارد و بیش­تر همان مضامینی است که در دو سبک خراسانی و عراقی کاربرد داشته­است.