مطالعه تطبیقی مؤلفه‌های جمعیت‌شناسی استان‌های مرزی شرقی و غربی کشور طی دو دهه اخیر

Abstract

شناخت فرایندهای جمعیتی در مناطق مرزی کشور، از اهمیت قابل‌توجهی برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان جمعیتی و اجتماعی- اقتصادی برخوردار است. هدف این مقاله، مطالعه تطبیقی مؤلفه‌های جمعیت شناختی استان‌های مرزی شرق و غرب کشور طی دو دهه اخیر است. روش تحقیق مورد استفاده در مقاله، کمّی از نوع توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر تحلیل ثانویه داده‌های سرشماری سال‌های 1375 تا 1395 می‌باشد. نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد که؛ نخست) تفاوت‌های قابل‌ملاحظه و گهگاه تشابه های در مقادیر شاخص‌های جمعیتی دو منطقه و روند تغییرات آن‌ها وجود دارد؛ دوم) علی‌رغم کاهش رشد جمعیت دو منطقه، تفاوت محسوسی در این روند کاهشی طی دوره‌های 90-1375(از 20/2 به 30/1 در استان‌های شرقی و از 12/1 به 06/1 در استان‌های غربی) مشاهده می‌شود. رشد جمعیت طی دوره 95-1390 نسبت به دوره 90-1385 در استان‌های شرقی روند افزایشی و به 66/1 درصد و در استان‌های غربی روند کاهشی شدید و به 85/0 درصد رسیده است؛ سوم) شاخص تراکم نسبی جمعیت، باوجود تفاوت قابل‌توجه بین میانگین دو منطقه افزایش داشته، اما مقدار رقم افزایشی آن‌ها به هم نزدیک است؛ چهارم) شاخص میزان بیکاری در سال 1390 نسبت به سال 1375 در مناطق شرقی، افزایش 87 درصدی و در مناطق غربی افزایش 45 درصدی را نشان می‌دهد؛ این شاخص در سال 1395 نسبت به سال 1390 کاهش 18 درصدی در استان‌های شرقی و 20 درصدی در استان‌های غربی داشته است؛ پنجم) علی‌رغم یکسان بودن رقم نسبت وابستگی دو منطقه در سال 1375 (9 نفر به ازای هر 10 نفر) اما تا سال 1395 در استان‌های غربی به 4 و در استان‌های شرقی به 6 نفر کاهش‌یافته است؛ ششم) عمده‌ترین مقصد مهاجرتی استان‌های غربی به استان تهران و سپس استان‌های هم‌جوار است اما این مقصد در استان‌های شرقی برعکس می‌باشد. به‌طورکلی نتایج این مطالعه، می‌تواند با توجه به اهمیت زیاد جمعیت در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها توسعه‌ای به لحاظ سیاستی، برنامه‌ریزی و دور نمای آینده جمعیت برای این مناطق مفید باشد؛ و به سیاست‌گذاران در شناخت بیشتر این مناطق کمک نماید تا به اتخاذ سیاستی بی‌طرفانه و متناسب با این استان‌ها بپردازند.