بررسی تاریخی نقش قبایل مرزی در نوسانات امنیتی و انتظامی (در دو نمونه حکومت مرکزی؛ نمونه فرامرزی هخامنشی و نمونه درون‌مرزی قاجار)

Abstract

با در نظر گرفتن نقش و جایگاه مرزها در فرآیند دفاع استراتژیک و با توجه به این‌که مرزهای ایران‌زمین در یک‌روند بلندمدت تاریخی، مراحل گذار متعددی را تجربه کردهاند،چگونگی قرار گرفتن اقوام مرزی که در همسایگی مرز و یا در دو طرف آن ساکن‌اند، روند پرفرازونشیبی را بر رویدادهای تاریخی مرزها به یادگار گذاشته است. این نوسانات امنیتی متعدد، از رفع نیازهای اولیه زندگی وابسته به آن‌سو و این‌سوی مرزها گرفته تا پدیدهی قاچاق و مسائل متنوع قومی، مذهبی، اجتماعی و اقتصادی را شامل می‌شود که برخورد با آنان قسمت عظیمی از وظایف نیروهای نظامی و انتظامی را تشکیل داده است. در پاسخ به این سؤال که نحوه تعامل حکومت با قبایل مرزی در طول تاریخ در خصوص مرزداری چه بوده است؟ فرض این تحقیق بر آن است که در طول تاریخ ایران، دو رویکرد و شاخصهی فرامرزی (همانند هخامنشیان) و درونمرزی و واگذارکننده (همانند قاجار) میراث روابط میان حکومت مرکزی و اقوام مرزی بوده است. حاصل این مطالعه چنین است که اگرچه در کوتاه‌مدت واگذاری و تعامل با قبایل و اقوام مرزی به‌نوعی به افزایش امنیت عمومی مرزها منجر میشود، اما این تک فاکتور نباید به‌غفلت و تعطیل شدن فرایندملی بودن مرزها و مردمان آن نواحی در بلندمدت بیانجامد. برای این تحول، رشد اقتصادی، فرهنگی و هویتی نواحی مرزی متکی بر بدنه‌ی کشور، از بنیانهای راهبردی و دانش انتظامی این مناطق است.