نقد جامعه‌شناختی شخصیّت‌های کلیدی «خسرو و شیرین» نظامی گنجوی

Abstract

در این مقاله ارزش‌ها، کنش‌ها، مهارت‌ها، سوگیری و کنترل‌های اجتماعی اشخاص در خسرو و شیرین نظامی گنجوی نقد و بررسی شده است. سؤال اصلی این است که شخصیّت‌های اصلی داستان در منظومه خسرو و شیرینِ نظامی، از منظرهای گوناگون جامعه شناختی، چگونه هستند. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده‌ و داده‌ها با استفاده از شیوۀ تحلیل محتوا به روش کتابخانه‌ای، بررسی و تجزیه و تحلیل شده است. نتایج این پژوهش، نشان می‌دهد که در خسرو و شیرین نظامی بزرگ‏منشی، فرهیختگی و اعتماد به نفس، موهبتی است که فضای آزاد اجتماعی و نگرش واقع‏بینانه جامعه به زن، در اختیار دختران و زنان منظومة خسرو و شیرین قرار داده است تا با بهره‏گیری از آن بر قلمرو روح و جسم و سرنوشتشان حاکم باشند و خود را مقهور و مغلوب هیچ مردی ندانند. از منظر کنترل‌های اجتماعی، خسرو در اوج درگیری‌های داخلی و وضع آشفته کشورش مصالح جامعه را نادیده می‏گیرد و خواسته‏های نفسانی او را بر می‏انگیزد که در پی شیرین روانه گردد، اما به دروغ وانمود می‌کند که به شکار می‏رود. علاقه خسرو نیز در رفتار اجتماعی خویش با شیرین از بابت زیاده‏خواهی پادشاهانه و انحصارطلبی اوست؛ زیرا مایل است هرچه خوبی و زیبایی در دنیاست از آن او باشد.