بررسی تحولات صنعت و توسعه صنعتی در ایران به‌منظور آسیب‌شناسی توسعه صنعتی ایران

Abstract

هدف از نگارش این مقاله مرور تحولات صنعت و توسعة صنعتی در ایران با استفاده از روش مطالعة کتاب‌خانه‌ای است. در این راستا، ابتدا تحولات تجربی و سپس تحولات نظری مرتبط با توسعة صنعتی مرور شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که اگرچه در ایران از لحاظ نظری تحول خاصی در صنعت و توسعة صنعتی رخ نداده است، اما از شروع قرن سیزدهم، از لحاظ تجربی تحولات گسترده‌ای در توسعة صنعتی ایران پدیدار شد که می‌توان آن‌ها را در سه مرحلة اصلی‌ شروع قرن سیزدهم هجری شمسی تا پایان سلسلة قاجار، شروع سلسلة پهلوی تا انقلاب اسلامی در ایران، و انقلاب اسلامی 1357 تا عصر کنونی تقسیم‌بندی کرد. این سه مرحله نشان می‌دهد که اگرچه ایران جزء کشورهای پیش‌رو در تدوین برنامه‌های توسعة صنعتی بوده است، اما کمبود پیش‌نیازهای نهادی توسعة صنعتی در ابتدای شکل‌گیری چنین فرایندی از یک‌سو و سیطرة بیش‌ از حد دولت بر صنایع در طی تاریخ از سوی دیگر سبب ‌شده است تا در مجموع، فرهنگ صنعتی تکوین‌ نیابد و محیط نهادی مرتبط با صنعت دچار هرج‌ و مرج بسیار شود و فقط به صاحب صنعت شدن ایران (نه صنعتی ‌شدن) منجر شود. بنابراین، پیش‌نهاد می‌شود دولت با افزایش نقش نظارتی خود به‌ جای مداخله‌گری، بهبود محیط نهادی توسعة صنعتی را در دستور کار قرار دهد.