مقایسه و ارزیابی رویکردها در زمینة نفرین منابع طبیعی

Abstract

کشورهای برخوردار از نفت، مواد معدنی و به‌طور کلی ثروت منابع طبیعی، در نشان‌دادن عملکرد مناسب اقتصادی دربرابر همتایان خود که از چنین منابعی بی‏بهره‏اند، ناکام مانده‏اند؛ و این امر عمدتاً به‌علت آثار جانبی ناخوشایند چنین منابعی است. در این پژوهش، با مرور ادبیات این حوزه، برخی از مهم‏ترین سازوکارهای اثرگذاری منابع طبیعی بررسی می‌شود؛ مواردی نظیر: 1. روند بلندمدت در قیمت جهانی، 2. نوسانات قیمت، 3. کوچک‌شدن دائمی بخش صنعت، 4. نهادهای استبدادی و جرگه‏سالار (الیگارشی)، 5. نبودِ نهادهایی که به ناپایداری و هرج و مرج دامن می‏زنند، 6. چرخه‏ای‌بودن بیماری هلندی. در این میان، تردیدگرایان، اساساً مفهومی به نام «نفرین منابع طبیعی» را زیر سؤال می‌برند و به برخی از کشورهای صادرکنندۀ کالا که عملکرد موفقیت‏آمیزی داشته‌اند، اشاره و چنین استدلال می‏کنند که صادرات و رونق منابع الزاماً پدیده‏هایی برون‏زا نیستند. همچنین، در این مقاله، برخی نهادها و سیاست‏های برگرفته از تجربه و پیشینۀ موفق کشورهایی پیشنهاد می‌شود که به توانمندی استفادۀ مناسب از چنین منابعی دست‏ یافته‏اند. نتیجه‏گیری نهایی از سازوکارهای متعدد اثرگذاری منابع طبیعی چنین نیست که نیاز به ثروت مواد معدنی، ضرورتاً به توسعه‌‌نیافتگی اقتصادی و سیاسی ازطریق بسیاری از این سازوکارها منجر خواهد شد؛ بلکه به‌جای آن، بهتر است به فراوانی منابع به‌عنوان شمشیری دولبه نگاه کرد، که هم مزایا و هم خطرهایی درپی دارد: به همان اندازه که ممکن است صرف امور نابه‌جا شود، به‌کارگیری شایستۀ آن می‌‌تواند منافع بی‌شماری را به‌ارمغان آورد<em>.</em>