بررسی وراثت‌پذیری و تنوع ژنتیکی جمعیت‎های مختلف گیاه دارویی Oliveria decumbens Vent ایران با استفاده از خصوصیات مورفوفیزیولوزیکی و میزان اسانس

Abstract

لعل کوهستان (<em>Oliveria decumbens</em> Vent.) یکی از گیاهان با ارزش دارویی در مناطق غربی ایران است که برداشت بی‎رویه آن از رویشگاه‎های طبیعی سبب افزایش خطر انقراض این گونه منحصر به فرد شده است. از این رو به‌منظور بررسی تنوع 25 جمعیت لعل کوهستان، آزمایشی با استفاده از 18 صفت مورفوفیزیولوژیکی و درصد اسانس در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی شرکت شهید بهشتی دزفول اجرا شد. نمونه‎ها در اواسط خرداد ماه 1395 در زمان گلدهی کامل از سطح مزرعه جمع‎آوری شد. سپس صفات مورفوفیزیولوژیکی آنها اندازه‌گیری و استخراج اسانس به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد بین جمعیت‎ها از نظر این صفات، تنوع وجود دارد. با محاسبه‎ واریانس ژنتیکی و محیطی مشخص شد تغییرات اغلب صفات بجز طول، عرض و نسبت عرض به طول برگ، قطر چترک، نسبت وزن خشک به تر و نسبت کلروفیل a به b، تحت تاثیر عوامل ژنتیکی بود. سپس توارث‎پذیری عمومی صفات عملکردی لعل کوهستان اندازه‌گیری شد و درصد اسانس، تعداد چترک در بوته و وزن خشک یکصد چترک به‌ترتیب مقادیر 91/0، 50/0 و 77/0 را به خود اختصاص دادند. نتایج همبستگی صفات و رگرسیون گام به گام نشان داد بافت گل و میوه در لعل کوهستان، بیشترین تاثیر مستقیم را در افزایش درصد اسانس و وزن خشک یک صد چترک داشت. براساس نتایج تجزیه عاملی، سه فاکتور اصلی که در مجموع 6/78 درصد از کل تنوع بین صفات را توجیه کردند عبارتند از عامل بیوماس گیاه بعنوان عامل اول و درصد اسانس و وزن گل به‌ترتیب عامل دوم و سوم در نظر گرفته شدند. نتایج تجزیه کلاستر نشان داد که جمعیت‎ها در 5 گروه قرار گرفتند. گروه سوم و پنجم به‌ترتیب با بیشترین میانگین درصد اسانس و حداکثر وزن خشک یکصد چترک در بوته، پتانسیل کشت و کار و تبدیل به رقم را دارا می‌باشند. همچنین جمعیت‎های موجود در کلاسترهای 1 و 4 به‌دیل وجود بیشترین فاصله ژنتیکی از یکدیگر می‎توانند جهت تلاقی و تولید بذور سینتتیک مورد استفاده قرار گیرند.