ارزیابی تغییرات ریختشناسی و میزان موسیلاژ در تودههای اسفرزه Plantago ovata Forsk. ( استان گلستان)

Abstract

اسفرزه (<em>Plantago ovata </em>Forsk.) از مهمترین گیاهان دارویی متعلق به تیره بارهنگ می‌باشد. این گیاه در برخی نقاط استان گلستان به صورت خودرو رشد می‌یابد و در صنایع دارویی کاربرد زیادی دارد. تحقیق حاضر با هدف مقایسه صفات ریخت‌شناسی و ماده مؤثره موسیلاژ در بین توده‌های مختلف اسفرزه استان گلستان صورت پذیرفت. این پژوهش در بین 4 توده استان گلستان (قره‌ماخر، دوزاولوم، اینچه‌برون و مرتع آرامگاه) بر اساس طرح بلوک‌های کاملاً تصادفی در چهار تکرار انجام شد و برای بررسی صفات ریخت‌شناسی توده‌ها (ارتفاع بوته، تعداد و طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول برگ) به رویشگاه‌های آنها مراجعه و صفات ثبت شدند. مراحل استخراج موسیلاژ، توزین وزن هزاردانه و اندازه‌گیری فاکتور تورم نیز در آزمایشگاه مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه شاهد انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد بین توده‌های مختلف در صفات طول برگ و وزن هزار دانه در سطح احتمال 1 درصد و در صفات تعداد سنبله، طول سنبله و فاکتور تورم در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی‌دار مشاهده شد. تفاوت بین ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، میزان تورم برای هر گرم موسیلاژ و مقدار موسیلاژ در بین توده‌ها معنی‌دار نبود. به‌طورکلی نتایج نشان داد، بیشترین مقدار موسیلاژ در توده منطقه قره‌ماخر با 216/0 گرم مشاهده گردید و برای صفت فاکتور تورم نیز، بررسی مقایسه میانگین‌ها نشان داد بیشترین فاکتور تورم در توده قره‌ماخر و مرتع آرامگاه با میزان 25/14 میلی‌لیتر بدست آمد. اینچه‌برون با میزان 75/13 میلی‌لیتر نیز کم‌ترین فاکتور تورم را دارا بود و به‌طور کلی توده قره‌ماخر برای تمام صفات به‌عنوان توده برتر معرفی می‌گردد و می‌توان در برنامه‌های اصلاحی از آن بهره برد.