بازتاب قرار داد تاریخی 1919 در تحولات سیاسی معاصر

Abstract

انقلاب مشروطه در ایران فارغ از عوامل تأثیرگذار و نتایج آن در قالب"جنبشی علیه استبداد" قابل فهم است. مشروطیت در ساده­ترین تعریف تکاپوی برای محدود کردن اقتدار سنتی و توزیع قانونمند قدرت در چهارچوب نهادهای نو است. قدرت سیاسی قبل از مشروطه ساختی خودکامه دارد که حدود قدرت در آن نامشخص است. نهاد دولت مایملک سلطان و قدرت او در حکومت مطلق فرض می­شود. سازمان و کارکرد حکومت پیش از مشروطه نامعین و تفکیک­ناپذیر است و اعمال قدرت بر اساس مناسباتی آمرانه انجام می­گیرد. آنچه در ساخت چنین نظام سنتی از حکومت کمتر دیده می­شود، رقابت قانونمند، قواعد غیر مشخص، نظام عقلانی حاکم بر روابط فرمانده و فرمانبر، سیستم منظم و کارآمدی حقوق ثابت است. "ماکس وبر" چنین خصوصیاتی را فصل ممیزه اقتدار سنتی و مدرن می­داند. هدف اصلی مشروطه قانونمند و مقید کردن این بی حد و مرزی و بی رویگری قدرت سیاسی شاه بود. این مقاله با بررسی اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در عصر استبداد قاجار، مشروطه را محصول بیداری ملی می­داند که می­خواستند از وضع مساعد تاریخ برای نجات ملت خود بهره جویند و با بحثی در این خصوص به قرارداد معروف 1919 م. مطابق با 1337 هـ. ق و آثار اجتماعی این قرارداد به ویژه تأثیر آن در آثار شعرا و نوشته­های نویسندگان و محافل ادبی می­پردازد و اشعاری را از "عشقی" در مخالفت با این قرارداد ذکر می­کند.