تأثیر ریزجانداران افزاینده رشد بر برخی صفات رویشی و عملکرد دانه برنج (Oryza sativa L.) در مقادیر مختلف کود پتاسیم

Abstract

سابقه و هدف: افزایش و پایداری تولید برنج یکی از اهداف تولید این محصول در کشور می‌باشد که برای دستیابی به این هدف و بر اساس اصول کشاورزی پایدار رعایت نکات به‌زراعی از جمله استفاده مناسب و بهینه از کودهای شیمیایی و یا کاربرد کودهای زیستی به‌عنوان جایگزین و یا مکمل مناسب ضروری می‌باشد. همچنین، بهره‌گیری از نهاده‌های تجدیدپذیر مانند ریزجانداران افزاینده رشد (با توانایی تثبیت نیتروژن اتمسفری و محلول کردن ترکیبات نامحلول مانند فسفر و پتاسیم، تولید هورمون‌های رشد، آنزیم‌ها و اسیدهای آلی) به همراه سودمندی‌های اکولوژیکی بالا و آسیب‌های زیست‌محیطی پایین‌ امری لازم است. در همین راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثرات استعمال ریزجانداران افزاینده رشد بر بهبود برخی صفات رویشی و عملکرد دانه برنج (رقم 'طارم محلی‘) در مقادیر مختلف کود سولفات پتاسیم اجرا شد.<br /> مواد و روش‌ها: آزمایش در یکی از مزارع زراعین واقع در شهرستان جویبار از استان مازندران به‌صورت کرت‌های خردشده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1395 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل چهار سطح کود سولفات پتاسیم (0، 60، 120 و 180 کیلوگرم در هکتار) به‌عنوان کرت اصلی و چهار سطح تلقیح ریشه گیاهچه برنج (شاهد، تلقیح نشاء تنها با باکتری Pantoea ananatis، تلقیح نشاء تنها با قارچ اندوفیت Piriformospora indica و تلقیح نشاء با قارچ و باکتری به‌صورت ترکیبی (به نسبت 50:50)) به‌عنوان کرت فرعی بودند. در مرحله گرده‌افشانی صفات رویشی مانند ارتفاع بوته، تعداد کل برگ در کپه، شاخص سطح برگ، تعداد کل پنجه در کپه و روز تا مرحله گرده‌افشانی اندازه‌گیری‌ شد. عملکرد دانه نیز در زمان رسیدگی برداشت با حدف اثر حاشیه‌ای در مساحتی معادل یک مترمربع ثبت گردید. <br /> یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ساده سطوح مختلف کود پتاسیم، تیمارهای تلقیح و اثر متقابل بین آن‌ها در تمامی صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک و پنج درصد معنی‌دار بود. با افزایش مصرف کود پتاسیم از صفر تا 120 کیلوگرم در هکتار، ارتفاع بوته از 1/142 تا 150 سانتی‌متر (6 درصد)، تعداد کل پنجه در کپه از 2/9 تا 11 عدد (1/20 درصد)، تعداد کل برگ در کپه از 2/64 تا 4/65 عدد (2 درصد)، شاخص سطح برگ از 9/3 تا 6/5 (2/41 درصد) و عملکرد دانه از 8/448 تا 7/585 گرم در مترمربع (5/30 درصد) نسبت به شاهد افزایش معنی‌دار و تعداد روز تا گرده‌افشانی نیز از 6/57 به 2/56 روز (3/2 درصد) کاهش معنی‌داری نسبت به شاهد (بدون مصرف کود) نشان داد. اگرچه با افزایش بیشتر مصرف کود تا 180 کیلوگرم در هکتار مقادیر در صفات کمی بیشتر بود اما این اختلاف‌ها از لحاظ آماری معنی‌دار نبودند. علاوه بر این، تلقیح تنها با باکتری، تلقیح تنها با قارچ و تلقیح ترکیبی قارچ و باکتری به‌ترتیب باعث افزایش معنی‌دار 4/4، 1/4 و 4/3 درصدی ارتفاع بوته؛ 7/8، 7/8 و 7/22 درصدی تعداد کل پنجه در کپه؛ 8/2، 4/2 و 4/4 درصدی تعداد کل برگ در کپه؛ 1/13، 0/15 و 2/27 درصدی شاخص سطح برگ؛ 2/11، 2/11 و 4/19 درصدی عملکرد دانه و کاهش معنی‌دار 0/2، 0/2 و 3/3 درصدی روز تا گرده‌افشانی نسبت به شاهد (بدون تلقیح) شد. <br /> نتیجه‌گیری: استفاده ریزجانداران مورد مطالعه به‌ویژه کاربرد ترکیبی آن‌ها به‌عنوان بهترین تیمار باعث بهبود تمامی صفات رویشی و عملکرد دانه برنج نسبت به شاهد شد. در زمان کاربرد ترکیبی قارچ و باکتری علاوه بر کاهش مصرف کود پتاسیم در حدود 55 کیلوگرم در هکتار (40 درصد)، عملکرد دانه به مقدار 79 گرم در مترمربع (6/18 درصد) نسبت به شاهد افزایش معنی‌دار یافت. در مجموع، جهت نیل به کشاورزی پایدار به خوبی می‌توان از این ریزجانداران به تنهایی و یا به صورت ترکیبی در مقادیر کاهش‌یافته کود سولفات پتاسیم استفاده نمود.