بررسی برهمکنش نیتروژن و شوری بر عملکرد، درصد روغن و کارآیی استفاده از نیتروژن در کلزا

Abstract

چکیده<br />سابقه و هدف: در بیشتر خاک‌‌های شور و غیر شور نیتروژن به عنوان محدود کننده‌ترین عنصر غذایی برای رشد گیاهان مطرح است. در خاک‌‌های شور، اثرات متقابل شوری و حاصلخیزی خاک از نقطه ‌نظر تولید بهینه اهمیت فراوان دارد. عدم تعادل عناصر غذایی مورد نیاز گیاه یکی از مشکلات خاک‌های شور است. در این شرایط که کاربرد کود، ممکن است اثر اسمزی ناشی از شوری را تشدید کند، همواره این پرسش مطرح است که آیا در خاک‌های شور مصرف کود ضرورت دارد یا نه؟ به منظور پاسخگویی به چنین پرسشی، آزمایشی با فاکتورهای شوری و عنصر نیتروژن، بر روی گیاه کلزا انجام ‌شد.<br /><br />مواد و روش‌ها: به منظور ارزیابی برهمکنش شوری و نیتروژن، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار با فاکتورهای شوری و عنصر نیتروژن، بر روی گیاه کلزا به اجرا در آمد. تیمارهای شوری شامل یک آب غیرشور (3/0 دسی‌زیمنس بر متر)، و آب‌های شور طبیعی با شوری 3، 6، 9 و 12 دسی‌زیمنس بر متر بود. عنصر غذایی نیتروژن نیز دارای چهار سطح صفر (N1)، 75 (N2)، 150(N3) و 300 (N4) میلی‌گرم نیتروژن در کیلوگرم خاک به صورت نیترات آمونیوم بود. خاک به کار رفته در این پژوهش، دارای بافت لوم شنی و شوری کم و مقادیر ناچیز نیتروژن بود.<br /><br />یافته‌ها: نتایج نشان داد که به طور کلی با افزایش شوری، عملکرد نسبی دانه کلزا کاهش و با افزودن نیتروژن به خاک عملکرد افزایش می‌یابد. در بیشترین مقدار شوری (12 دسی‌زیمنس بر متر) کاربرد نیتروژن، حتی به مقدار 300 میلی‌گرم نیتروژن در کیلوگرم خاک، درصد روغن دانه کلزا را به گونه‌ای قابل توجه افزایش داد. در شوری‌های کمتر از 12 دسی‌زیمنس بر متر این افزایش اندک بود. با افزایش کاربرد نیتروژن و افزایش شوری آب آبیاری، کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن کاهش یافت. آستانه کاهش کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن در شرایط شور به مقدار کاربرد نیتروژن بستگی داشت. آستانه کاهش کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن، در سطح اول کاربرد نیتروژن برابر با 3/0 دسی‌زیمنس بر متر و در مقادیر بالاتر کاربرد نیتروژن این آستانه تا 6 دسی‌زیمنس بر متر افزایش یافت. با افزایش سطوح نیتروژن از شدت کاهش درصد بازیافت ظاهری نیتروژن کاسته شد. <br /><br />نتیجه‌گیری: با افزایش شوری، عملکرد نسبی دانه کلزا کاهش و با افزودن نیتروژن به خاک عملکرد افزایش یافت. به طور کلی، با افزایش شوری آب آبیاری (به‌ویژه در شوری‌های زیاد)، در همه سطوح کاربرد نیتروژن، کارآیی فیزیولوژیک نیتروژن در کلزا افزایش یافت. در بیشترین مقدار شوری کاربرد نیتروژن، به گونه‌ای قابل توجه درصد روغن دانه کلزا را افزایش داد. آستانه کاهش کارآیی زراعی نیتروژن برای تولید روغن در شرایط شور به مقدار کاربرد نیتروژن بستگی داشت. بنابراین، توصیه می‌شود در کاربرد مقادیر بالای نیتروژن در شرایط شور باید احتیاط بیشتری به عمل آورد.