بررسی خشکی تحت شرایط افزایش دمای ناشی از تغییراقلیم در گندم دیم استان فارس با استفاده از شاخص خشکی

Abstract

سابقه و هدف: پیش‌بینی قابل اعتماد از وضعیت خشکی در آینده، یکی از مبانی اصلی موفقیت در برنامه‌ریزی منابع آب است که تحت‌تاثیر فرآیند‌های تغییر اقلیم قرار دارد. هدف از این مطالعه ارزیابی روند خشکی در گندم دیم تحت شرایط تغییر اقلیم در تعدادی از شهرستان های استان فارس بوده است.<br />مواد و روش ها: این تحقیق در شش شهرستان از استان فارس (شیراز، لار، آباده، داراب، اقلید و فسا) انجام شد. در این مطالعه دو مدل گردش عمومی HadCM3 و IPCM4 تحت سه سناریوی انتشار B1، A1B و A2 در سه دوره (30-2011، 65-2046 و 99-2080) برای ارزیابی خشکی در شرایط اقلیمی آینده مورد بررسی قرار گرفت. برای تخمین متغیر‌های بارندگی، دمای حداکثر و حداقل در دوره‌ها و سناریو‌های مختلف انتشار از برنامه LARS-WG و به منظور بررسی روند خشکی در استان فارس از شاخص خشکی (AI) در دوره رشد فعال گندم بهره‌ گرفته شد.<br />یافته ها: اثرات تغییر اقلیم آینده بر شاخص خشکی برآیند عوامل افزایش دما، تبخیر و تعرّق و کاهش بارندگی تجمعی بود که اثر کاهشی بر میزان شاخص خشکی در دوره‌ی آینده نسبت به دوره‌ی پایه داشتند. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که در دو مدل اقلیمی، سه دوره زمانی و سه سناریو اختلاف چشمگیری در میزان تبخیر و تعرّق وجود دارد و به طور کلی تبخیر و تعرّق در آینده استان فارس افزایش خواهد یافت و با توجه به این‌که رابطه بین تبخیر و تعرّق با دمای بیشینه مثبت و معنی دار است، افزایش دما بر روند تبخیر و تعرّق تاثیر‌گذار و موجب افزایش آن شد. نتایج این تحقیق همچنین نشان داد که در هر سه سناریو بیش‌ترین درصد نوسانات مربوط به شهرستان لار است. در سناریو B1 اختلاف کم‌تری از نظر دامنه نوسان شاخص خشکی در بین مناطق مورد مطالعه مشاهده شد. به طور کلی در سناریو‌‌های مختلف درصد نوسانات شاخص خشکی متفاوت بود. در سناریو B1 دامنه نوسان از 55- تا 55+ درصد در حالی که در دو سناریو دیگر دامنه نوسان از 100- تا 150+ درصد متغیر بود.<br />نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که در دوره پایه میزان بارندگی تجمعی و تبخیر و تعرّق بیشترین تاثیر را بر شاخص خشکی داشتند. با توجه به نقشه پراکنش خشکی در دوره پایه و آینده به نظر می‌رسد هرچقدر از دوره 2030 دورتر و به دوره 2090 نزدیک‌تر می‌شویم، شدت خشکی در استان افزایش بیشتری می‌یابد. پیش‌بینی می‌شود که در دو مدل اقلیمی، سه دوره زمانی و سه سناریو به دلیل افزایش میزان تبخیر و تعرّق و کاهش میزان بارندگی که همبستگی بالایی (به ترتیب مثبت و منفی) با میزان دمای بیشینه داشتند، میزان خشکی در کل استان فارس در آینده تشدید شود که تاثیر قابل توجهی بر عملکرد گندم دیم خواهد داشت. شایان ذکر است که در این تحقیق تاثیر افزایش غلظت CO2 ناشی از تغییر اقلیم بر کاهش هدایت روزنه ای و نتیجتا تعرق لحاظ نشده است که با توجه به برخی منابع می تواند از 15 تا 22 درصد باعث کاهش هدایت روزنه ای، تعرق و خشکی در گندم شود.