بهبود عملکرد، درصد روغن و پروتئین کنجد(Sesamum indicum L.) تحت شرایط تنش خشکی با محلول‌پاشی روی و بور

Abstract

سابقه و هدف: تنش خشکی از مهم‌ترین عوامل محیطی کاهش رشد و عملکرد بسیاری از گیاهان زراعی به‌خصوص در مناطق خشک و نیمه‌خشک دنیا محسوب می‌شود. در طی بروز تنش خشکی به‌علت بالا رفتن غلظت املاح محلول در محیط ریشه و در نتیجه افزایش پتانسیل اسمزی خاک، از جذب عناصر غذایی تا حد زیادی کاسته می‌شود. در صورت بالا رفتن pH محلول خاک، جذب عناصر کم‌مصرف بیشتر از سایر عناصر دچار اختلال می‌شود. در این میان کمبود روی و بور از شایعترین موارد کمبودهاست که در برخی موارد حتی بدون بروز علایم کمبود ظاهری موجب کاهش عملکرد کمی و کیفی گیاهان روغنی، همچون کنجد، بویژه در شرایط بروز تنش خشکی، می‌گردد. این پژوهش با هدف تعیین اثر محلول‌پاشی روی و بور بر عملکرد و اجزای عملکرد و درصد روغن و پروتیین در کنجد در شرایط تنش خشکی انجام گرفت. <br />مواد و روش‌ها: آزمایشی به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1392 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس اجرا گردید. عامل اصلی تنش خشکی در سه سطح شامل آبیاری پس از 75، 110 و 145 میلی-متر تبخیر از تشتک تبخیر و عامل فرعی بصورت محلول‌پاشی بور و روی در چهار سطح شامل عدم کاربرد بور و روی (فقط آب) و محلول-پاشی با سولفات روی و اسید بوریک و کاربرد توام سولفات روی و اسید بوریک بودند. <br />یافته‌ها: نتایج مقایسه میانگین‌ها نشان داد که در تیمار آبیاری 75 میلی‌متر تبخیر از تشت تبخیر محلول‌پاشی روی و بور باعث افزایش تعداد کپسول در بوته نسبت به تیمار شاهد شد. در تیمار آبیاری 145 میلی‌متر تبخیر، روی توانست بیشترین تعداد کپسول در بوته را سبب شود. در همین تیمار آبیاری محلول‌پاشی بور بیشترین مقدار وزن 1000 دانه را سبب شد. تعداد دانه در کپسول در تیمار آبیاری پس از 110 میلی‌متر تبخیر با محلول‌پاشی توام روی و بور افزایش معنی‌دار (3/80) نسبت به شاهد (0/64) پیدا کرد. آبیاری پس از 145 میلی‌‌‌‌متر تبخیر از تشت تبخیر کمترین عملکرد دانه (1535 کیلوگرم بر هکتار) را در پی‌داشت، ولی بین سطوح آبیاری پس از 75 (1947 گیلوگرم بر هکتار) و 110 (2115 گیلوگرم بر هکتار ) میلی‌لیتر تبخیر، تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. محلول‌پاشی روی و بور باعث افزایش درصد روغن و محلول‌پاشی روی، بور و توام روی و بور سبب افزایش درصد پروتیین نسبت به تیمار شاهد شد. روی نیز بیشترین عملکرد دانه (2119 کیلوگرم در هکتار) را سبب شد. آبیاری بعد از 145 میلی‌متر تبخیر، نسبت به دو تیمار دیگر، بطور معنی‌داری شاخص برداشت را کاهش داد. <br />نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش، محلول‌پاشی روی، بور و توام روی و بور در شرایط تنش خشکی توانست باعث بهبود عملکرد و اجزای عملکرد و درصد روغن و پروتیین در کنجد شود.