اثر تنش یخ‌زدگی بر نشت الکترولیت‌ها در تعدادی از ارقام چغندر‌قند (Beta vulgaris L.)

Abstract

چغندر قند به طور متداول در بهار کشت می‌شود ولی در سال‌های اخیر به دلیل مصرف زیاد آب توسط چغندر بهاره و مشکلات مربوط به کمبود آب، کاشت پاییزه این گیاه مورد توجه قرار گرفته است. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که کاشت پاییزه چغندر قند در مقایسه با کشت بهاره دارای مزایایی از جمله کاهش گسترش آفات و بیماری‌ها و استفاده مطلوب‌تر از تشعشع می‌باشد.در مقابل، در کشت پاییزه وقتی گیاه در معرض شرایط تنش سرما قرار می‌گیرد بسیاری از فرآیندهای حیاتی آن دچار اختلال خواهند شد. از اینرو شناسایی ارقام متحمل به سرمای چغندر قند لازم و ضروری می‌باشد اما به دلیل تنوع زمانی و مکانی در بروز سرما در شرایط طبیعی، ممکن است نتایج به دست آمده چندان معتبر نباشند. علاوه بر این، هزینه و مدت زمان لازم برای فرآیندهای انتخاب ژنوتیپ‌های مقاوم چغندر قند در شرایط طبیعی بیشتر از شرایط کنترل شده خواهد بود. در همین راستا و به منظور بررسی تحمل به تنش سرما در تعدادی از ارقام کاندید چغندر قند (جلگه، پالما، گیادا، موناتونو،SBSI1 ، سوپرما و (PP8 برای کشت پاییزه آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در پاییز و زمستان سال 1388 در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. در این آزمایش گیاهان تحت شرایط کنترل شده در معرض 10 دمای یخ‌زدگی (صفر، 2- ، 4- ، 6- ، 8- ، 10- ، 12- ، 14- ، 16- و 18- درجه سانتیگراد) قرار گرفتند و پس از آن میزان نشت الکترولیت‌ها اندازه گیری شد.نتایج آزمایش نشان داد که اثرات یخ‌زدگیو ژنوتیپ بر میزان نشت الکترولیت‌ها و LT50el ارقام مورد بررسی معنی‌دار بود. ارقام جلگه، PP8 و سوپرما به ترتیب با 7/38، 5/38 و 7/37 درصد، دارای بیشترین و رقم موناتونوبا0/26 درصد، دارای کمترین مقدار نشت الکترولیت‌ها بودند. اثر متقابل دما و ژنوتیپ بر LT50el از نظر آماری معنی دار بود. به طوری که بیشترین و کمترین LT50el را به ترتیب ارقام موناتونووپالمابا LT50el های معادل 1/11- و 6/9- درجه سانتیگراد، دارا بودند. بر اساس نتایج حاصل از همبستگی بین درصد نشت الکترولیت‌ها و LT50el ارقام چغندر قند، ارقام مورد مطالعه به دو گروه متحمل (موناتونو، گیادا و پالما) و حساس (جلگه، PP8،SBSI1و سوپرما) تقسیم شدند. در بین ارقام متحمل همبستگی بالا و مثبتی (***98/0 r=) بین درصد نشت الکترولیت‌ها و LT50el مشاهده شد این درحالی بود که همبستگی بین درصد نشت الکترولیت‌ها و LT50el در بین ارقام حساس پایین و غیر معنی‌دار (64/0 r=) بود. از آنجایی که تنش سرما عامل محدود کننده کشت پاییزه چغندر قند در مناطق معتدله می‌باشد، بنابراین شناسایی و انتخاب ژنوتیپ‌هایی که بتوانند تحت این شرایط تحمل مناسبی به سرما نشان دهند در اولویت قرار دارد. بعلاوه، از آنجایی که نشت الکترولیت‌ها و LT50el در آزمایشات مختلف، همبستگی بالایی با تحمل به سرمای گیاهان نشان داده‌اند، به نظر می‌رسد که بتوان از این صفت در ارزیابی و انتخاب ژنوتیپ‌های متحمل به سرما و مناسب برای کاشت پاییزه چغندر قند در کشور استفاده کرد.