واکنش عملکرد دانه و سایر ویژگی‌های زراعی دو رقم برنج (Oryza sativa L.) بومی هاشمی و پرمحصول سپیدرود به مقدار نیتروژن کودی در رشت

Abstract

سابقه و هدف: نیتروژن حدود 2 تا 5 درصد از مادۀ خشک گیاهی را تشکیل داده و بیش از سایر عناصر غذایی معدنی عملکرد گیاهان زراعی از جمله برنج را محدود می‌کند. نیاز زیاد گیاهان به نیتروژن ، کاهش توانایی خاک‌ها برای تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاهان زراعی، پتانسیل زیاد تلفات نیتروژن و همچنین افزایش قابل توجه پتانسیل عملکرد ارقام جدید برنج به افزایش چشمگیر مصرف کودهای نیتروژنی در تولید برنج و سایر گیاهان زراعی منجر شده است. از این‌رو، بهینه‌سازی مقدار مصرف کود‌های نیتروژنه یکی از راهبرد‌های مهم مدیریتی برای بهبود عملکرد، کاهش هزینه‌های تولید و حفظ کیفیت محیط زیست است. <br /> مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی واکنش عملکرد دانه و سایر صفات مهم زراعی به مقدار نیتروژن کودی و تعیین مقدار مطلوب نیتروژن کودی مورد نیاز دو رقم برنج بومی و پرمحصول، آزمایشی در سال 1392 در مزرعۀ تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات برنج کشور در رشت اجرا گردید. آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد و در آن، رقم برنج (رقم برنج بومی هاشمی و رقم اصلاح شده و پرمحصول سپیدرود) و مقدار نیتروژن کودی (0، 40، 80، 120 و 160 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) عوامل مورد بررسی بودند.<br /> یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس حاکی از تأثیر معنی‌دار رقم، مقدار نیتروژن کودی و اثر متقابل آن‌ها بر عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک بود که نشان‌دهندۀ واکنش متفاوت عملکرد دو رقم به مقدار نیتروژن می‌باشد. عملکرد دانه در رقم هاشمی از 92/1 در شاهد تا 5/5 تن در هکتار در تیمار مصرف 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و در رقم سپیدرود از 13/4 در شاهد تا 87/8 تن در هکتار در تیمار مصرف 160 کیلوگرم نیتروژن در هکتار متغیر بود. نتایج تجزیه رگرسیون نشان ‌داد که در رقم پر‌محصول سپیدرود رابطه خطی معنی‌داری بین مقدار نیتروژن کودی (X) و عملکرد (Y) شلتوک(Y=4418.5 + 29.3X) و عملکرد بیولوژیک (Y=7344.0 + 74.9X) به‌ترتیب با ضرایب تبیین 97/0 و 99/0 وجود داشت در‌حالی‌که در رقم بومی هاشمی تابع درجۀ دو رابطۀ بین مقدار نیتروژن کودی و عملکرد دانه (Y=1.6221+ 0.0344x -8E-05x2) و عملکرد بیولوژیک (0.0002x2 -Y= 2.5107+ 0.0973x ) را با دقت بیشتری توصیف نمود. <br /> نتیجه‌گیری: یافته‌های این آزمایش نشان داد که در هر دو رقم بومی هاشمی و پرمحصول سپیدرود، مقدار مصرف نیتروژن کودی به‌شدت بر عملکرد دانه تأثیر می‌گذارد. میانگین عملکرد دانه در رقم هاشمی با افزایش مقدار مصرف نیتروژن کودی تا 120 کیلوگرم در هکتار با افزایش همراه بود ولی پس از آن با افزایش مقدار مصرف نیتروژن کودی به 160 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. با این حال، در رقم سپیدرود با افزایش مقدار مصرف نیتروژن کودی تا 160 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه افزایش یافت. این نتایج حاکی از عدم توانایی خاک برای تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاه زراعی و ضرورت مصرف نیتروژن کودی برای دست‌یابی به عملکردهای زیاد، کودپذیری و کارآیی بیشتر رقم سپیدرود در استفاده از نیتروژن و نیاز به مصرف نیتروژن کودی بیشتر در این رقم نسبت به رقم هاشمی برای دست‌یابی به حداکثر عملکرد دانه می‌باشد. بر اساس این نتایج، در رقم سپیدرود احتمال دستیابی به عملکردهای بیشتر از عملکرد به‌دست آمده در این مطالعه با مصرف نیتروژن کودی بیشتر از 160 کیلوگرم در هکتار وجود دارد.