تحلیل نابرابری فضایی شاخص‌های آموزشی در استان‌های ایران و شناسایی عوامل کلیدی مرتبط با آن با رویکرد توسعه پایدار

Abstract

بهره­مندی اعضای جامعه از سطح قابل قبولی از امکانات و خدمات آموزشی، بنیان اصلی توسعه هر جامعه­ای را تشکیل می­دهد. برقراری تعادل و توازن میان کمیت و کیفیت شاخص­های آموزشی بر اساس نیاز افراد جامعه، ضمن ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات آموزشی و توسعه علم و دانش در سطح جامعه، صرفه­جویی در تخصیص امکانات و خدمات آموزشی را به دنبال خواهد داشت. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و همبستگی انجام گرفته است، به دنبال پاسخ به این پرسش است که نحوه نابرابری فضایی شاخص­های آموزشی در استان­های ایران چگونه است و چه عواملی بر روی توزیع این شاخص­ها اثرگذارند؟ محدوده مورد مطالعه شامل 31 استان کشور است و برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز تکیه اصلی محققان بر داده­های مرکز آمار بوده است. یافته­های پژوهش نشان داد میان استان­های کشور به لحاظ برخورداری از شاخص­های آموزشی، نابرابری وجود دارد. تا حد زیادی برخلاف انتظار، سه استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی به ترتیب با ضریب 632/0، 598/0 و 585/0، در رتبه­های اول تا سوم و استان­های قم، تهران و البرز به ترتیب با ضریب 248/0، 250/0 و 251/0، در پایین­ترین رتبه­ها قرار گرفته­اند. نتایج ضریب همبستگی نشان داد متغیرهای نرخ شهرنشینی، نرخ روستانشینی، درصد جمعیت هر استان از جمعیت کل کشور و مهاجرت به داخل استان­ها، به ترتیب با مقادیر 522/0-، 520/0، 533/0- و 494/0-، دارای رابطه معناداری با برخورداری استان­های کشور به لحاظ شاخص­های آموزشی هستند. همچنین نتایج مدل برازش شده رگرسیونی نشان داد دو متغیر درصد جمعیت هر استان از جمعیت کل کشور و درصد شهرنشینی به ترتیب با بتای 393/0- و 375/0-، توانسته­اند 5/40 درصد از واریانس برخورداری استان­های کشور از شاخص­های آموزشی را تبیین نمایند. نتایج پژوهش نشان می­دهد تمرکز جمعیت به­ویژه جمعیت شهرنشین در استان­هایی مانند قم، تهران، البرز، اصفهان و روند فزایند مهاجرت به این استان­ها، موجب کاهش سرانه زیرساخت­ها و پرسنل آموزشی و در نتیجه کاهش سرانه­ها شده است. در راستای برقراری عدالت فضایی در استان­های کشور، توجه به متغیرهای جمعیتی و درصد شهرنشینی، از الزمات برنامه­ریزی توسعه پایدار شاخص­های آموزشی در کشور است.