تأثیر کود دامی و تلقیح باکتریایی بر شاخص های فیزیولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد نخود (Cicer arietinum L.)تحت تنش خشکی

Abstract

مقدمه و هدف دانه حبوبات با برخورداری از درصد پروتئین بالا، مکمل کیفی دانه غلات می­باشد. درمیان تنش­ های محیطی، کمبود آب مهم­ترین عاملی است که باعث محدودیت کاشت و کاهش عملکرد محصولات غذایی می­گردد. کودهای آلی علاوه بر نقش تغذیه­ ای، در بهبود خواص فیزیکی و بیولوژیک خاک مؤثر هستند. با توجه به پیامدهای مثبت مصرف مایه­ های تلقیح ریزوبیومی ازجمله، افزایش کمیت و کیفیت محصول، بهبود شاخص‌های رشد، کاهش غلظت نیترات در محصولات کشاورزی و آب­های زیرزمینی و حفظ محیط‌زیست،این پژوهش به‌منظور بررسی اثرات تلقیح باکتری و کود گاوی بر برخی خصوصیات نخود رقم هاشم تحت شرایط تنش خشکی و ترویج مصرف کودهای سازگار با محیط‌زیست طراحی و اجرا شد. مواد و روش‌ها آزمایش در سال زراعی 1392- 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد به‌صورت اسپیلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. فاکتور اصلی شامل سطوح مختلف تنش خشکی در سه سطح (80، 100 و 120 میلی‌متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A) و فاکتور فرعی، شامل کود گاوی در سه سطح 0، 50 و 100 درصد نیاز کامل گیاه (20 تن در هکتار) و تلقیح باکتریایی بذور (Mesorhizobium) در دو سطح (تلقیح و عدم تلقیح) بود که به‌صورت فاکتوریل در کرت­های فرعی قرار گرفت. به‌منظور تعیین زمان آبیاری، میزان تبخیر روزانه از تشتک تبخیر هر روز عصر اندازه­گیری شد و پس از رسیدن به حد موردنظر، آبیاری به روش سیفونی صورت گرفت. یافته‌ ها نتایج نشان داد که با افزایش شدت تنش خشکی از میزان سرعت رشد محصول و شاخص سطح برگ کاسته شد. سرعت رشد محصول و شاخص سطح برگ در تیمار تلقیح باکتری به‌طور معنی­داری نسبت به عدم تلقیح افزایش یافت. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که با افزایش شدت تنش، تمامی اجزاء عملکرد کاهش معنی­داری داشتند اما درصد پروتئین دانه افزایش پیدا کرد. افزایش مصرف کود گاوی و تلقیح باکتری باعث افزایش اجزاء عملکرد دانه و درصد پروتئین آن شد. مقایسه میانگین اثرات دوگانه تنش خشکی × تلقیح باکتری نشان داد تلقیح باکتریایی سبب افزایش معنی­دار تعداد غلاف در بوته در تمامی سطوح تنش خشکی گردید. مقایسه میانگین اثرات دوگانه کود گاوی × تلقیح باکتری نشان داد که تلقیح باعث افزایش تعداد غلاف در بوته در تمامی سطوح کود گاوی گردید. بیشترین وزن صد دانه در تیمار 20 تن کود گاوی در هکتار و تلقیح باکتری به دست آمد. نتایج اثرات متقابل سه‌گانه نشان دادبیشترین وزن صد دانه در تیمار شاهد ×20 تن کود گاوی در هکتار × تلقیح باکتری به دست آمد. با افزایش شدت تنش خشکی عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک به‌طور معنی­داری کاهش یافت. بیشترین و کمترین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک براثر مصرف کود گاوی به ترتیب در تیمارهای 20 تن کود گاوی در هکتار و عدم استفاده از کود گاوی بود. تلقیح باکتریایی باعث افزایش معنی­دار عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک گردید. نتایج مقایسه میانگین اثرات دوگانه کود گاوی × تلقیح باکتری بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت نشان داد که بیشترین میانگین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در تیمار عدم استفاده از کود گاوی × تلقیح باکتری به دست آمد. نتایج مقایسه میانگین اثرات سه‌گانه بر عملکرد دانه نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در تیمار تلقیح باکتری × عدم استفاده از کود گاوی × شاهد به دست آمد. نتیجه‌گیری به‌طورکلی در این پژوهش می­توان بیان کرد که تیمارهای تنش خشکی و تلقیح باکتری تأثیر بیشتری بر شاخص­های فیزیولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد دانه نخود می­گذارند. تنش خشکی موجب کاهش منابع فتوسنتزی و محدودیت آسیمیلات­ها می­گردد و بنابراین منجر به کاهش وزن صد دانه و کاهش سطح برگ و درنتیجه کاهش سرعت رشد محصول می­شود. در این آزمایش مشخص شد که کاربرد باکتری در شرایط تنش خشکی موجب تعدیل اثرات تنش می­گردد بنابراین پیشنهاد می­گردد که در مناطقی که احتمال وقوع تنش خشکی وجود دارد، از تلقیح بذور استفاده گردد.