ارزیابی مقاومت به خشکی انتهای فصل در ارقام گندم با استفاده از عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص‌های کمی مقاومت به خشکی

Abstract

در یک پژوهش مزرعه­ای دو ساله (90-89 و 89-88)، سی رقم گندم در دو محیط تنش خشکی آخر فصل و بدون تنش مورد مقایسه قرار گرفتند. آزمایش در هر دو سال در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی و در چهار تکرار انجام شد. تیمار خشکی در کرت‌های اصلی (بدون تنش و قطع آبیاری در مرحله گلدهی) و رقم‌های گندم در کرت‌های فرعیقرار داده شدند. در این بررسی شاخص‌های میانگین بهره‌وری (MP)، حساسیت به تنش (SSI)، تحمل به تنش (STI)، میانگین هندسی بهره‌وری (GMP)، شاخص تحمل (TOL) و پایداری عملکرد (YSI) بر اساس عملکرد دانه ارقام در شرایط تنش و بدون تنش محاسبه شدند. نتایج حاصل از تیمار قطع آبیاری در مرحله گلدهی نشان داد که رقم کویر با 390/48 گرم در متر مربع بیشترین عملکرد دانه را داشت، در حالی که در تیمار آبیاری معمول بیشترین عملکرد دانه از رقم شیرودی (873/83 گرم در مترمربع) بدست آمد. مقایسه میانگین داده‌ها تحت شرایط آبیاری معمول نشان داد که رقم قدس (57/7 دانه در سنبله) و رقم یاواروس (20/27 دانه در سنبله) به ترتیب بیشترین و کمترین تعداد دانه در سنبله را داشتند. بیشترین و کمترین تعداد دانه در سنبله در شرایط تنش خشکی نیز از ارقام زرین (39/4 دانه در سنبله) و سوراپلاتا (9/9 دانه در سنبله) بدست آمد. در پژوهش حاضر تفاوت بین ارقام از لحاظ وزن هزار دانه در دو حالت آبیاری معمول و تنش خشکی معنی­دار بود. رقم سیستان بیشترین مقدار وزن هزار دانه (45 گرم) را تحت شرایط بدون تنش و رقم امید بیشترین وزن هزار دانه (35 گرم) را تحت شرایط تنش خشکی بعد از گلدهی به خود اختصاص دادند. مقایسه میانگین رقم‌های مورد مطالعه نشان داد که در شرایط تنش و بدون تنش خشکی بیشترین عملکرد دانه به ترتیب از رقم‌ هایکویر و درخشان بدست آمد.کمترین عملکرد دانه در هر دو شرایط رطوبتی مربوط به رقم ویریناک بود. بر اساس نتایج این آزمایش دو ساله شاخص‌های کمّی GMP, STI و MPبه دلیل داشتن بیشترین همبستگی با عملکرد دانه در هر دو شرایط، در ارزیابی تحمل به خشکی مناسب‌ترین شاخص‌ها بودند.